Bir toplumun toplum olarak var olabilmesinin en önemli kurallarından biri de ortak bir kültür ve inanç değerine sahip olmasıdır. Bazen bu ortak kültür din ve tarih üzerine kurulsa da çoğu zaman mitoloji bu konuda en önemli etken olarak kabul edilir. Mitoloji demek, büyük bir bölümü gerçek olmayan ancak ait olduğu toplumun tüm özelliklerini yansıtan olağanüstü hikayeler demektir.
Neredeyse her toplumun kendine özgü bir mitolojisi vardır. İşin derinlerine indiğimiz zaman yerellerle birlikte binlerce farklı mitoloji ile karşılaşmak mümkün. Ancak bunlardan bazıları var ki sözlü iletişim aracılığıyla binlerce yıl katetmiş ve günümüze kadar gelmişlerdir. Gelin mitoloji nedir biraz daha yakından inceleyelim ve bugün bile hala etkilerini gördüğümüz bazı ünlü mitolojileri görelim.
Mitoloji nedir?
Net bir tanım yapmak gerekirse mitoloji; ortak bir kültürde bulunan ve çoğu zaman bilinmezleri açıklamak için kullanılan ortak söylencelerdir. Mitolojiyi pek çok farklı karakter ve bu karakterlerin anlatıldığı hikayeler oluşturur. Mitolojinin karşılığı olarak Türkçe söylenbilim ve söylencebilim gibi kelimeler de kullanılmaktadır.
Mitoloji kelimesinin kökeni Yunanca söylenen söz anlamına gelen mithos ve konuşma anlamına gelen logos kelimelerinden türetilmiştir. Bu kelime Antik Yunan’da geçmişte söylenenlerin tekrar edilmesi anlamında kullanılırken Doğu dillerinde efsane, Batı dillerinde mit ve masal gibi anlamlar kazanmıştır.
Mitolojiyi sözlü olarak aktarılan hikayeler oluşturur. Yani efsaneler ve masallar, mitolojiye dahildir. Ancak anlatılan her masal ve efsane mitoloji öğesi değildir. Söz konusu masal ve efsanenin ortak kültür öğesi olması, uzak geçmişten beri anlatılıyor olması ve karakterlerinin başka hikayelerde de yer alması gibi özellikler mitolojinin temelini oluşturmaktadır.
Mitoloji özellikleri:
Mitolojiler, geleneksel sözlü anlatı yoluyla aktarılırlar. Mitolojiyi oluşturan hikayelerin kahramanları arasında tanrılar, yarı tanrılar, soylular, cesur kahramanlar, güzel kadınlar ve sıradan halk vardır. Bir toplumun mitolojisi inanç ve kültürün göstergesi olduğu için çoğu zaman dönemin hükümdarı ya da din adamları tarafından onaylanırlar.
Mitoloji çoğu zaman döneminin dinini de oluşturur. Bu nedenle bilinmezleri aydınlatan bu hikayelerin toplumun büyük bölümü tarafından kabul edilmesi gerekir. Anlatılan masal ve efsanelerin amacı çoğu zaman ait oldukları toplumun nasıl ortaya çıktığını açıklamaya yöneliktir. Bu nedenle pek çok doğaüstü olay ile karşılaşmak mümkündür.
Mitoloji hikayeleri çoğu zaman her şeyin başlangıcını anlatır. Dünyanın nasıl var olduğu, o toplumun nasıl var olduğu, o güne nasıl geldiği gibi olaylar mitlerin temelini oluşturur. İnce bir ayrım yapmak gerekirse masallar daha çok başlangıcın sonrasını anlatır. Yani bir şeyleri çözmek için değil, var olanı detaylandırmak için mitler üzerine masallar söylenir.
Bazı ünlü mitolojiler:
- Türk mitolojisi
- Çin mitolojisi
- Hint mitolojisi
- Yunan mitolojisi
- Pers mitolojisi
- İskandinav mitolojisi
- Mezopotamya mitolojisi
- Aztek mitolojisi
- Maya mitolojisi
- İnka mitolojisi
- Mısır mitolojisi
Türk mitolojisi:
Kadim Türk kültürünün başlangıç hikayelerinin anlatıldığı Türk mitolojisine ait en eski eserlerden biri Dede Korkut Hikayeleri’dir. Türkler tarih boyunca pek çok farklı inanca sahip oldukları için uzmanlar tarafından tüm bu hikayeler tek bir mitoloji olarak değil, Türk mitolojileri olarak daha geniş bir şekilde adlandırılabilir.
Türklerin doğuşunu anlatan Bozkurt Destanı, Türklerin dirilişini anlatan Ergenekon Destanı, Türklerin atası Oğuz Kağan’ı anlatan Oğuz Destanı, dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı ve önemli Türk beylerinden Alp Er Tunga’nın anlatıldığı Alp Er Tunga destanı Türk mitolojisinin en önemli efsanelerini oluştururlar. Bilinen diğer bazı Türk destanları ise şu şekilde;
- Göç Destanı
- Kırk Kız Destanı
- Yaratılış Destanı
- Şu Destanı
- Türeyiş Destanı
- Edigey Destanı
- Köroğlu Destanı
- Davut Aziz Baytekin Destanı
Çin mitolojisi:
Oxford tarafından yayımlanan Asya Mitolojisi Sözlüğü Çin mitolojisini; tarih, efsane ve mitin bir karşımı olarak tanımlar. Milattan önce 12. yüzyılda başladığı tahmin edilen Çin mitolojisi Shan Hai Jing, Shui Jing Zhu, Hei’an Zhuan, Fengshen Yanyi, Baishe Zhuan gibi kaynak metinler üzerinden incelenir. Çin mitolojisi binlerce farklı tanrı, tanrıça ve kahramana ev sahipliği yapar.
Hint mitolojisi:
Hint mitolojisi yalnızca Hint kültürünün değil, Hinduizm inanç sisteminin de temelini oluşturur. Hinduizm inancının kutsal metinleri olarak kabul edilen vedalar, Hint mitolojisinin en önemli kaynaklarındandır. Hint mitolojisi genel olarak farklı insanlar ile tanrı ve tanrıçaların karşılaşmalarının anlatıldığı hikayelere sahiptir.
Yunan mitolojisi:
Şüphesiz bugünün Batı inancının temelini Yunan mitolojisi oluşturur. Antik Yunan’da anlatılan hikayeler dünyanın oluşumu gibi bilinmezleri aydınlatır. Yunan mitolojisinde 12 ana tanrı ve tanrıça vardır. Zeus, Poseidon, Hades, Hephaistos, Ares, Hermes, Dionisos, Artemis, Afrodit, Hera, Athena, Apollon isimli bu tanrılar; dünyada yaşanan her şeyin sebebi ve sonucu olarak görülür.
Pers mitolojisi:
Bugün İran olarak adlandırılan bölgede yaşayan Pers toplumunun inanç ve kültürünün temelini Pers mitolojisi oluşturur. Konumu itibariyle oldukça geniş bir coğrafyayı kapsayan hikayelere sahiptir. Pers mitolojisinde anlatılan öyküler, aynı zamanda Zerdüştlük inanç sistemini de besleyen kutsal metinlerdir.
İskandinav mitolojisi:
Popüler kültürün de etkisiyle bugün en bilinen efsanelerden bazılarına sahip olan İskandinav mitolojisi, bölgede yaşayan toplumların Hıristiyanlık öncesi dönemini anlatır. Odin, Thor, Tyr, Njord, Frey ve Freya İskandinav mitolojisinin en önemli tanrı ve tanrıçalarından bazılarıdır. İskandinav mitolojisinin en önemli hikayesi ise dünyanın yok olarak yeniden var olacağına inanılan Ragnarok’tur.
Mezopotamya mitolojisi:
Mezopotamya mitolojisi olarak adlandırılsa da aslında anlatılan hikayeler, milattan önce 400’lü yıllarda ortadan kalkmış olan Sümerler medeniyetinden bahseder. Mezopotamya mitolojisine göre insanlar ilk olarak tanrılara hizmet etmek üzere yaratılmışlar ve daha sonra özgürleşerek bildiğimiz medeniyeti oluşturmuşlardır.
Mısır mitolojisi:
Medeniyetin başlangıcındaki en önemli toplumlardan biri olan Mısır kültürünün temelini Mısır mitolojisi oluşturur. Mısır mitolojisinde anlatılan hikayelerin çoğu dünyanın oluşumuna, insanlığın yaratılışına ve dünyanın tanrılar tarafından nasıl yönetildiğine odaklanır. Metoforik anlatımlara sahip olan Mısır mitolojisi hikayeleri krallar ve rahipler için yönetim temellerini oluşturmuştur.
İnanç sistemlerinin ve kültürlerin temelini oluşturan mitoloji nedir sorusunu yanıtladık ve bugün bilinen ünlü mitolojilerden bazılarını anlattık. Söz konusu mitolojilerin çoğu, döneminde bir din olarak kabul edilmesine rağmen bugün biliyoruz ki bunların hepsi doğaüstü olayların anlatıldığı kurmaca hikayelerdir.