İnsanlık olarak sürekli enerjiye ihtiyacımız olduğu için tarih boyunca da sürekli enerji üretecek yöntemler bulmaya çalıştık. 1954 yılında ise enerji dünyamız seviye atladı ve nükleer reaktörler yapmaya başladık. Sistem güzeldi, sonsuza kadar ihtiyacımız olan enerjiyi uygun fiyatla ve zararsız bir şekilde alabilecektik; ta ki art arda radyasyon kazaları yaşanıp da felaketler ortaya çıkana kadar.
Dünyada yaşanan nükleer felaketler ve radyasyon kazaları The International Nuclear and Radiological Event Scale, kısaca INES, Türkçesi ile Uluslararası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği ile tespit edilir. Daha büyüğünü görmeyi ummadığımız 0 dahil sekiz seviyeden oluşan INES ölçeğine göre dünyanın en büyük nükleer felaketleri ve radyasyon kazalarından bazıları gerçekten kan donduran cinsten.
INES ölçeğine göre dünyanın en büyük radyasyon kazaları ve nükleer felaketleri:
- Idaho – ABD
- Michigan – ABD
- Vaud – İsviçre
- Jaslovské Bohunice – Çekoslovakya
- Ibaraki – Japonya
- Pensilvanya – ABD
- Cumberland – İngiltere
- Kiştim – SSCB
- Çernobil – SSCB
- Fukuşima – Japonya
Yakınındaki herkesi öldürdü: Idaho – ABD
- INES seviyesi: 4
Amerika Birleşik Devletleri’nin Idaho eyaletinin Idaho Falls isimli merkezinde bulunan Ulusal Reaktör Test İstasyonunda, 1961 yılında SL – 1 prototipi patladı. Kontrol altına alınarak büyük bir nükleer felakete dönüşmesi önlese de üç operatör oracıkta patlama nedeniyle hayatını kaybetti. Kaza, 22 milyon dolara mal oldu.
Büyük bir felaket önlendi: Michigan – ABD
- INES seviyesi: 4
Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletindeki Frenchtown Charter Kasabası’nda bulunan Enrico Fermi Nükleer Üretim İstasyonunda, 1966 yılında bazı yakıt elementlerinde erime meydana geldi. Fermi 1 reaktöründe yaşanan olay hızla kontrol altına alındığı için çevreye çok fazla radyasyon yayılmadı.Kaza, 132 milyon dolara mal oldu.
Soğutma sıvısı kaynaklı ortaya çıktı: Vaud – İsviçre
- INES seviyesi: 4
İsviçre’nin Vaud kentinde bulunan Lucens nükleer reaktöründe 1969 yılında bir soğutma sıvısı kazası meydana geldi. Kaza sonucu yakıt elementleri erimeye başladı ve radyoaktif kirlenme yaşandı. Neyse ki bu kaza da çevreye çok fazla radyasyon yayılmadan önlendi.
Önlem alındı ama pahalıya mal oldu: Jaslovské Bohunice – Çekoslovakya
- INES seviyesi: 4
Çekoslovakya Jaslovské Bohunice kentindeki Bohunice Nükleer Santrali’nde 1976 yılında yakıt değişimi sırasında bir kaza meydana geldi. Reaktöre soğutma sıvısı püskürten cihazda yaşanan sorun nedeniyle iki kişi oracıkta hayatını kaybetti ancak çevreye radyasyon yayılmadan önlem alındı. Kaza yaklaşık 2 milyar dolara mal oldu.
Yüzlerce kişiyi etkiledi: Ibaraki – Japonya
- INES seviyesi: 4
Japonya’nın Ibaraki eyaletinde bulunan nükleer tesislerde yaşanan ve tarihe Tokaimura nükleer kazası olarak geçen olay, uranyum yakıtının yanlış kullanımı nedeniyle meydana geldi. 1999 yılında yaşanan olayda 667 kişi radyasyona maruz kalırken iki kişi hayatını kaybetti. Kaza, 54 milyon dolara mal oldu.
Operatör hatası yüzünden oldu: Pensilvanya – ABD
- INES seviyesi: 5
Amerika Birleşik Devletleri’nin Pensilvanya eyaletine bağlı Three Mile Adası’nda bulunan nükleer reaktörde 1979 yılında teknik hatalar ve operatör hataları nedeniyle soğutma sıvısı kaybı yaşandı ve çekirdek kısmi olarak eridi. Çok az bir radyoaktif gaz salınımı yaşanan kaza, yaklaşık 3 milyar dolara mal oldu.
Plütonyum üreteyim derken: Cumberland – İngiltere
- INES seviyesi: 5
1957 yılında İngiltere’nin Cumberland bölgesinde kurulan Sellafield tesisinde bir atom bombası projesi için plütonyum üretimi yapılırken çıkan yangında çekirdek zarar gördü. Korkunç bir radyoaktif sızıntı yaşanmasını tek önleyen ise çıkış bacasının üzerindeki basit bir filtre oldu. Yine de bilinen 240’dan fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti.
Yüzlerce kişi kanser oldu: Kiştim – SSCB
- INES seviyesi: 6
Tarihe Kiştim felaketi olarak geçen olay, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Kiştim şehrindeki Mayak tesisinde meydana geldi. Nükleer silahlar için plütonyum üretilen tesisin depolama tankında, 1957 yılında kimyasal bir patlama yaşandı. Patlama sonrası oluşan radyasyon kirliliğinde 10 bin kişi tahliye edildi ve bilinen 200’den fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. 52 bin kilometrekarelik bir alanı etkilediği tahmin ediliyor.
Türkiye’yi de etkiledi: Çernobil – SSCB
- INES seviyesi: 7
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Chernobyl Raion bölgesinde bulunan nükleer tesislerde, 1986 yılında yetersiz güvenlik önlemleri nedeniyle 2 numaralı reaktörün yakıt çubukları zarar gördü. Bu zarar sonucu önce büyük bir patlama yaşandı ve hemen ardından da erime başladı.
Yaşanan felaket sonrası 300 binden fazla kişi bölgeden tahliye edildi. Patlama o kadar büyüktü ki radyoaktif madde Türkiye başta olmak üzere Avrupa’nın büyük bölümüne yayıldı. Çekirdeğin yaklaşık yüzde 5’nin atmosfere salındığı tahmin ediliyor.
Çernobil faciası sonrası bilinen 4 binden fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. Ancak bunlar yalnızca resmi rakamlar çünkü yayılan radyasyon havayı, suyu, toprağı etkiledi. O günlerde maruz kalsalar da ölmeyen ya da kanser olmayan kişilerin çocuklarında kanser ortaya çıktı. Maddi zararı söylemeye bile gerek yok
Tarihin en korkunç felaketlerinden: Fukuşima – Japonya
- INES seviyesi: 7
Japonya’nın Fukuşima eyaletinde bulunan Fukushima Daiichi nükleer santralinde aslında kaza olmadı. 2011 yılında yaşanan deprem sonrası oluşan tsunami nedeniyle santraldeki 3 reaktör sular altında kaldı. Yedek elektrik gücünün kaybolması ise aşırı ısınma kaynaklı erimeye neden oldu.
Çernobil’den sonraki en büyük nükleer felaket olarak görülen olayda 150 binden fazla kişi bölgeden tahliye edildi. Tsunami nedeniyle santraldeki dört işçi hayatını kaybetti, bazı hasta ve yaşlılar ise tahliye sırasında hayatını kaybetmiştir. Kaza, yaklaşık 3 milyar dolara mal oldu.
INES seviyesi nasıl belirleniyor?
Dünyada yaşanan nükleer felaketler ve radyasyon kazaları The International Nuclear and Radiological Event Scale, kısaca INES, Türkçesi ile Uluslararası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği ile tespit edilir. Bu ölçü 1990 yılında The International Atomic Energy Agency, kısaca IAEA, Türkçesi ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından belirlenmiştir.
Tıpkı deprem ölçeğinde olduğu gibi INES seviyesinde de her seviye, bir önceki seviyenin on katı şiddetindedir. INES değeri, kaza yaşadıktan sonra insanlar ve çevre üzerindeki etkilerine bakılarak verilir. Sekiz temel INES seviyesi vardır ve şu şekilde değerlendirilir;
- 7 – büyük kaza
- 6 – ciddi kaza
- 5 – daha geniş sonuçları olan kaza
- 4 – yerel sonuçları olan kaza
- 3 – ciddi olay
- 2 – olay
- 1 – anomali
- 0 – sapma
INES seviyesine göre dünyada yaşanmış en büyük radyasyon kazaları ve nükleer felaketleri listeleyerek kısaca yaşanan olayların etkilerinden bahsettik. Nükleer felaketler doğal afet değildir, tamamen insan ihmali kaynaklı olarak oluşurlar.