Yaklaşık 140 bin nüfuslu Rodos, Lozan Antlaşması’nın imzalandığı tarihte İtalyan yönetiminde olduğu için, azınlık statüsü alamayan 4 bin civarındaki Rodos Türkü din, ibadet ve ana dilde eğitim gibi pek çok anayasal haktan da mahrum durumda. Rodos İstanköy ve Onikiada Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı ve Gümülcine Seçilmiş Müftülüğünce 2020’de Rodos’a din görevlisi olarak atanan, ilahiyatçı-vaiz Abdurrahim Kuru, Rodos Türklerinin din, ibadet özgürlükleri ve vakıflar konusundaki sıkıntılarını değerlendirdi.
Prof. Dr. Kaymakçı, Yunanistan’ın 1970’te çıkarılan “Katalipsis” olarak bilinen “10 yıl içinde tapu dairesine bildirilmeyen taşınmaz mal ve mülkler hazineye intikal eder” şeklinde kanun çıkardığını belirterek, “Bu hüküm gerekçe gösterilerek adalarda Türklere ait vakıf malları gasbediliyor ve vakıflar sorunu bugüne kadar çözülememiş bir sorun olarak devam ediyor. Hukuki olarak vakıf mallarının satılması yasak olmasına karşın birçok vakıf malı Yunan makamlarınca atanan vakıf idarecileri tarafından bağışlanmış ya da değerlerinden daha düşük fiyata satılmıştı. Soydaşlarımızın da vakıf mallarının satılması konusunda açılan ihalelere katılmaları yasaklanmıştı.” dedi.
“‘Müslüman Yunan’ olarak tanımlanan Rodos Türklerinin Müslümanlıklarını da öğrenmeleri yasak”
Rodos Türklerinin, başta Yunan anayasası olmak üzere uluslararası antlaşma ve sözleşmelerle garanti altına alınmış birçok hakkı olduğunu aktaran Kaymakçı, Ada’daki Türklerin başlıca sorunlarını “vatandaşlık, Türkçe öğrenme, dini ibadet haklarının gasbı, nefret ve baskı ortamı, Osmanlı Türklerinden kalan kültürel mirasın yok edilmesi ve vakıflar meselesi” olarak özetledi.
“Rodos ve İstanköy’de çift dillilik temelinde Türkçe öğrenim veren okullar 1972 yılından itibaren kapatıldı. Yunan devlet okullarına giden soydaşlarımız, Ortodoks din derslerinden muaf tutulmalarına karşın, İslam dini eğitimi haklarını da kullanamıyor. Yunan hükümetleri, Rodos ve İstanköy’de yaşayan Türkleri de ‘Türk’ kimlikleri ile değil, ‘Müslüman’ olarak kabul ediyor. Bununla ortaya çıkan ikilem şu, ‘Müslüman Yunan’ olarak tanımlanan Rodos Türklerinin Müslümanlıklarını da öğrenmeleri yasak.”
Yunanistan’ın On İki Ada Türklerinin diğer Türk soydaşlarıyla bağını koparmaya ve Türklere ait mimari eserlerin yok edilmesine yönelik faaliyetlerinin olduğunu aktaran Kaymakçı, “Yunan hükümetleri, Vakıf Dairesine sürekli masraflar yaptırarak elindeki arazileri ve malları sattırmakta ve Vakıf Dairesi güçsüzleştirilmektedir. Yunan hükümetleri bu uygulamayı bazen kendilerine verilen emanete ihanet eden kişileri vakıf yönetim kurullarına atama yaparak gerçekleştiriyor. Yunan hükümetlerinin adalardaki Türk İslam vakıflarını yavaş yavaş kamulaştırması veya vakıf mallarını sattırmaya çalışması, adalardaki Türklerin mekan kimliklerine doğrudan bağlı olan aidiyet duygularına da büyük zarar veriyor.” ifadesini kullandı.
“Adadaki Müslüman Türklerin dini temsile ihtiyaçları var”
Kaymakçı, vakıf mallarıyla ilgili sorunların dini hayat ve kültürel kimliğe dair ciddi sorunlara yol açtığını belirterek, “Vakıf mallarıyla ilgili sorunlar Rodos Türklerinin eğitim ve ibadet özgürlüğüne de engel olacak türden sonuçlar ortaya çıkarıyor. Adalardaki Müslüman Türklerin eğitim, din ve ibadet özgürlüğünü yaşayabilmeleri, vakfa ait malların korunmasına bağlı. Vakıflar sorununun çözülmesi hem adalardaki Türklerin kısıtlanmış durumdaki sivil ve sosyal özgürlüğünü sağlayacak hem de Türk kimliğinin korunması, mekan ve yurt aidiyetlerinin de güçlenmesine katkı sağlayacak.” diye konuştu.
“Cemaatin haklarını gözetecek ya da dini işleri yürütebilecek bir önder yokluğu ada Türklerinin kimliksel varlığı açısından büyük tehlike oluşturuyor. Rodos’ta müftülük kurumu yok. Türkleri bir arada tutacak güçlü bir otoritenin, söz konusu boşluğu doldurması gerektiği oldukça açık. Bütün bunlara karşın ada Türklerinin dini gün ve bayramlarını kutlamak, mezarlıkları ziyaret etmek gibi pek çok eylemle din konusundaki duyarlıklarını sürdürdüğünü gözlemliyoruz. Din konusunda kendilerine yöneltilen sorulara verilen cevaplar, adalarda yaşayan Türkler için dinin, aidiyet duygularını güçlendiren önemli bir olgu olduğunu gösteriyor.”
“Vakıf mallarının miktarı, gelir-gideri gibi hususları kimse bilmiyor”
Abdurrahim Kuru ise Yunan Adaları’ndaki temel sorunun Müslüman Türklerin “azınlık statüsüne” sahip olmamalarından kaynaklandığını belirterek, “Rodos Adası Türkleri yasal olarak azınlık statüsünde değil. Dil, din, ırk ayrımı olmaksızın normal Yunan vatandaşı statüsündeler. 1520’de Kanuni Sultan Süleyman tarafından fethedilen Rodos, 1912 Balkan Savaşı sırasında İtalya’nın egemenliğine girdi, 1943’te Ada’ya Almanya hakim oldu. İki yıl aradan sonra 1945’te İngiltere’nin egemenliği altına alındı ve 1947’de Yunanistan’a bırakıldı.” dedi.
Rodos’taki 14 camiden bugün sadece birinin ibadete açık olduğunu aktaran Kuru, şunları kaydetti: “Rodos’ta ibadete açık olan tek cami Pargalı İbrahim Paşa. Bu cami ise turizm sezonunda sabah namazı hariç diğer vakit namazlarında ve cuma namazında ibadete açık. Kalan aylarda akşam namazları için açık ve diğer vakitlerde ne zaman açılacağı belirsiz. Bir de Süleyman Paşa Camisi daha büyük olduğu için bayram namazlarının bu camide kılınmasına müsaade ediliyor. Pargalı İbrahim Paşa Camisi’ne Yunanistan devleti tarafından din görevlisi olarak atanan bir kişi var. Kendisi aslen Gümülcine’ye bağlı Mehrikoz köyünden. Tabii bu kişi halk tarafından kabul görmedi. Rodos Adası’nın Müslüman Türkleri nezdinde kabul görmemesine karşın buna yönelik bir çalışma da yapmadı. Buna din eğitiminin de verilmiyor olması da eklenince halkın dini hassasiyetleri oldukça zayıfladı. Ada’da camiye gitme oranı şu an çok düşük.”
Rodos’taki Türk vakıflarına, Yunan makamlarınca “liyakatsiz” kişilerin atandığını ve bu kurumların şeffaf idare edilmediğini anlatan Kuru, “Rodos Vakıflar İdaresi Başkanı ilkokul mezunu biri. 5 kişilik vakıf heyetinin Genel Sekreteri Yunan bir bayan. Aslında vakfı idare eden o. Vakıf mallarının miktarı, gelir-gideri gibi hususları kimse bilmiyor. Kimseye de hesap ve net bilgi verilmiyor. Soydaşlarımızın ifadelerine göre sahte evrak ve (Rodoslu Müslüman Türk) yalancı şahitlerle bazı vakıf mallarının satıldığı yönünde.” ifadesini kullandı.