Hukuki işlemlerin geçerliliği, belirli kurallara bağlıdır. Bu kurallara uyulmaması hâlinde işlemler geçersiz sayılabilir. Geçersizlik durumları, genellikle mutlak butlan ve nispi butlan olmak üzere ikiye ayrılır. Peki, mutlak butlan nedir, mutlak butlan sebepleri neler? Mutlak butlan hangi durumlarda ortaya çıkar?
MUTLAK BUTLAN NEDİR?
Mutlak butlan, bir hukuki işlemin kesin ve baştan itibaren geçersiz olmasıdır. Bu tür geçersizlik, işlemin kurucu unsurlarının mevcut olmasına rağmen, hukukun emredici kurallarına, kamu düzenine, ahlaka veya kişilik haklarına açıkça aykırı olması nedeniyle ortaya çıkar. Mutlak butlan durumunda, işlem sanki hiç yapılmamış gibi sayılır ve mahkeme bu durumu kendiliğinden dikkate alır.
MUTLAK BUTLAN HANGİ DURUMLARDA SÖZ KONUSUDUR?
Türk Borçlar Kanunu’na göre aşağıdaki durumlar mutlak butlan kapsamına girer:
Hukuka ve genel ahlaka aykırı sözleşmeler
Konusu imkansız olan işlemler
Kanunlara aykırı hükümler içeren sözleşmeler
Gerçek irade dışında yapılan işlemler (örneğin tehditle imzalanan sözleşmeler)
Sözleşme yapma ehliyeti bulunmayan kişilerin yaptığı işlemler (örneğin tam ehliyetsiz bir kişinin yaptığı işlem)
Bu tür işlemler, tarafların rızası olsa dahi geçerli sayılmaz.
NİSPİ BUTLAN NEDİR?
Nispi butlan, bir işlemin geçersiz sayılabilmesi için ilgili tarafın bunu ileri sürmesi gereken durumları ifade eder. Mutlak butlana göre daha hafif bir geçersizliktir. Genellikle sözleşme taraflarından birini koruma amacıyla düzenlenir.
Nispi Butlanın Özellikleri:
İşlem baştan geçersiz kabul edilir, ancak bu geçersizlik sadece ilgili tarafın talebiyle gündeme gelir.
Mahkeme bu durumu kendiliğinden dikkate almaz.
Geçerlilik veya geçersizlik, tarafların iradesiyle belirlenir.
NİSPİ BUTLAN HANGİ DURUMLARDA GÖRÜLÜR?
Nispi butlan, özellikle aşağıdaki hallerde ortaya çıkar:
Hata (yanıltıcı bilgiyle işlem yapılması)
Hile (kasten aldatma)
Tehdit (zorla irade oluşturulması)
Bu tür işlemler, ancak zarar gören tarafın iptal talebiyle geçersiz sayılır.