Evrendeki her şey farklı hızlarda da olsa sürekli hareket ediyor. Bazılarının bu hareketi serbestken bazılarının hareketi bir yörüngede gerçekleşiyor. Güneş, Dünya ve Ay da böyle yörüngelerde dönerler. Bazen bu yörüngeler kesiştiği zaman cisimler birbirini engeller ve tutulmalar meydana gelir. Ay tutulması tam da bu tür bir engellemenin sonucu olarak karşımıza çıkar.
Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesinde kalan Ay tam olarak Güneş ışığını alıp da yansıtamadığı için karanlık görünür. Bazen tamamı karanlıkta kalırken bazen de bir kısmı ışığı görüp yansıtmaya devam eder. Daha ilginç olan, kanlı Ay tutulması sırasında uydumuzu kızıl bir renkte görebiliriz. Gelin Ay tutulması nedir, ne zaman olur gibi merak edilen sorulara biraz daha yakından bakalım.
Önce olayı güzelce anlayalım; Ay tutulması nedir?
Dünya, Güneş ve Ay tıpkı evrendeki diğer her şey gibi sürekli hareket halindedir. Üçünün de belirli bir yörüngesi vardır. Ay’ın yörüngesi ise biraz eğimlidir. Bu eğim sayesinde Dünya’dan bakınca Ay’ın farklı evrelerini görürüz. İşte bu evrelerden biri olan Dolunay evresinde Dünya bazen Güneş ile Ay arasında kalır ve böylece Ay tutulması meydana gelir.
Nasıl yani Ay tutulması hangi evrede, tam olarak nasıl gerçekleşir?
Ay’ın sekiz evresinden biri olan Dolunay sırasında Dünya’dan bakınca Ay’ın aydınlık yüzünü tam anlamıyla görürüz. İşte tam da bu sırada, bir denk geliş yaşanır. Dünya, Güneş ile Ay arasında kalır. Bunun anlamı Ay, Güneş ışığını direkt olarak alıp yansıtamaz demektir.
Dünyamızın 42 milyar kilometreye kadar uzanan gölgesinin altında kalan Ay, Güneş ışığını alamadığı ya da yeterince alamadığı için tamamen ya da kısmen karanlıkta kalır. Çünkü bildiğimiz gibi Ay’ın kendi ışığı yoktur, yansıtıcı yüzeyi sayesinde Güneş’ten aldığı ışığı yansıtmaktadır. Ay tutulması sırasında ise Dünya’nın gölgesinde kaldığı için bu yansıma gerçekleşmez.
Ay tutulması ne zaman, hangi sıklıkla gerçekleşir?
Ay tutulmaları aslında düşündüğümüzden daha sık gerçekleşir ama hangi yarım kürede olduğumuza bağlı olarak göremeyebiliriz. Ay tutulması yılda iki kere gerçekleşmektedir ama bazen bu sayı üç de olabilir. Örneğin 2027 yılında üç kez Ay tutulması yaşanması bekleniyor. 2100 yılına kadar ne zaman, kaç kere ve nasıl Ay tutulması yaşanacağını buradaki bağlantı üzerinden görebilir.
Uydumuz gölgede fazla kalmıyor; Ay tutulması ne kadar sürer?
Dünya, Güneş ile Ay arasına girdi ve uydumuzu 42 milyar kilometrelik gölgesine aldı. Dünya’nın bu noktaya uzanan gölgesi yaklaşık 8800 kilometre genişliğindedir. Ay’ın dönüş hızı da saatte ortalama 3456 kilometredir. Yani bir tam Ay tutulması 50 dakika ile 1 saat arasında değişen bir sürede yaşanır. Fakat tam olarak başlaması ve bitmesi arasında, tamamı insan gözüyle görülmese de 4 saate yakın bir süre geçebilir.
Ay tutulmasının görülen farklı türleri vardır:
- Tam Ay tutulması
- Parçalı Ay tutulması
- Yarım Ay tutulması
Tam Ay tutulması:
Umbra, tam gölge olarak da adlandırılan tam Ay tutulması sırasında nizami bir denk geliş söz konusudur. Ay yalnızca Dünya’nın atmosferinden yansıyan az bir ışıkla aydınlanmaktadır. Bu nedenle her nokta tam olarak zifir karanlık olmaz.
Parçalı Ay tutulması:
Parçalı Ay tutulması; Dünya, Güneş ve Ay’ın kusurlu hizalanması sonucu oluşur. Ay’ın yalnızca bir kısmı Dünya’nın bölgesi altında kalır. Çoğu zaman Ay’ın evrelerinden biri yaşanıyor zannedilir.
Yarım Ay tutulması:
Penumbra, yarı gölge olarak adlandırılan yarım Ay tutulmasında Ay tam olarak gölgede kalmaz, daha çok gri bir filtre altında kalmış gibidir. Öyle ki çoğu zaman Ay tutulması olduğu fark edilmez bile.
Peki ya kanlı Ay tutulması nedir?
Tam Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesinde kalan Ay her zaman tam anlamıyla kapkaranlık olmaz. Çünkü Ay’ın yüzeyi gibi Dünya’nın atmosferi de yansıtıcıdır. Atmosferden yansıyarak Ay yüzeyine vuran dalga boyları sayesinde Ay tutulması sırasında turuncu – kırmızı bir renk ortaya çıkar. Ay tutulması gerçekleştiği sırada Dünya atmosferinde ne kadar çok toz ve bulut varsa Ay da o kadar kırmızı renge bürünecektir.
Güneş tutulması ile Ay tutulmasının farkı ne?
Ay tutulması, Dünya’nın Güneş ile Ay arasında girmesi ve uydumuzu kendi gölgesi altında bırakması sonucu gerçekleşir. Güneş tutulmasında ise Ay, Dünya ile Güneş arasına girer. Ay, Dünya’yı gölgesi altında bırakır. Güneş tutulması sırasında Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığına göre değişen şekilde Güneş’in bir kısmı kapanır. Ay’ın küçük bir gölgesi olduğu için Dünya’nın küçük bir kısmı etkilenir.
Ay tutulmasının insan psikoloji üzerindeki etkilerinin büyük bir bölümü efsanedir:
Anladığımız üzere Ay tutulması aslında sıradan bir doğa olayıdır. Ancak yine de geceyi aydınlatan Ay’ın kapanması nereden bakarsak bakalım mistik görünümlü bir olay olduğu için tarih boyunca Ay tutulmasının insanları ve hayvanları farklı şekillerde etkilediğine dair sayısız efsane ortaya çıkmıştır.
Konuya bilimsel bir açıdan yaklaşmak gerekirse Ay tutulmasının insan üzerinden kanıtlanmış herhangi bir etkisi yoktur. Tabii psikolojik açıdan bazı değişimler yaratabilir ancak günümüzde artık Ay tutulmasını bile fark etmeyecek kadar yoğun ışıklı geceler geçirdiğimiz için bu etkinin de ortadan kalktığını söylemek mümkün.
Ay tutulmasının hayvanlar üzerindeki etkisi ise gözlemlenebilir. Bazı şempanzelerin Ay tutulması sırasında farklı davranışlar sergiledikleri görülmüştür. Bu durumun nedeni hayvanların hala ilkel içgüdülerle gündüz Güneş, gece Ay görmek istemeleri ve görmeyince de bir şeylerin yolunda gitmediğini zannetmeleridir. Sonuçta ormanda Ay ışığıyla yolunu bulmaya çalışan bir hayvan için Ay tutulması korkutucudur.
Dünya’nın Ay ile Güneş arasına girmesi sonucu oluşan Ay tutulması nedir, ne zaman olur, türleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Eğer döngüyü takip ederseniz yılda iki kere biletsiz, aboneliksiz harika bir kısa filme benzeyen bu olayı izleyebilirsiniz.