Gezegen aşırı tepki verebilir: Isınma bizi dondurabilir

Bilim insanları, Dün­ya’nın karbon döngü­sünde uzun süredir gözden kaçan bir geri bildirim mekanizmasının, küresel ısın­manın sonunda gezegeni bir buzul çağına sürükleyebilece­ğini ortaya koydu. UC Riversi­de Üniversitesi’ndeki araştır­macıların Science dergisinde yayımlanan çalışması, iklim sisteminin yalnızca denge­leyici değil, belirli koşullarda “aşırıya kaçabilen” bir yapıya sahip olabileceğini gösteriyor.

Araştırmaya göre gezegen ısındıkça, yağışlar ve besin açısından zengin akıntılar ar­tıyor. Bu durum okyanuslar­da plankton patlamalarına yol açıyor. Fotosentez yoluyla bü­yük miktarda karbondioksit emen planktonlar, öldükle­rinde bu karbonu okyanus ta­banına taşıyarak atmosferden uzaklaştırıyor. Ancak düşük oksijen koşullarında bu süreç kontrolden çıkabiliyor ve ge­zegenin hızla soğumasına ne­den olabiliyor.

Bilim dünyası uzun yıllar­dır Dünya ikliminin, kayala­rın aşınmasına dayalı yavaş ama güvenilir bir mekaniz­ma tarafından dengelendiğini düşünüyordu. Yağmur suları atmosferden karbondioksiti alıyor, silikat kayaları aşındı­rıyor ve bu karbon okyanus­lara taşınıyordu. Burada kal­siyumla birleşen karbon, ka­buklar ve kireçtaşı yapıları oluşturarak milyonlarca yıl boyunca tortullarda hapsolu­yordu. Bu sürecin, sıcaklık ar­tışlarını doğal olarak frenledi­ği kabul ediliyordu.

Artan karbondioksit kısır döngü yaratıyor

Ancak jeolojik kayıtlar bu tablonun her zaman geçerli olmadığını gösteriyor. Dün­ya tarihindeki bazı eski buzul çağları o kadar şiddetliydi ki, gezegen neredeyse tamamen buzla kaplandı. Araştırma­cılara göre, böylesi aşırı don­ma olayları yalnızca ‘kendini ayarlayan’ bir iklim sistemiy­le açıklanamıyor.

İşte bu noktada devreye ok­yanuslar giriyor. Atmosferde­ki karbondioksit arttıkça, fos­for gibi besin maddeleri daha fazla denize taşınıyor. Bu be­sinler plankton üretimini artı­rıyor. Planktonlar öldüğünde karbonu dibe götürüyor; an­cak sıcak ve oksijence fakir su­larda fosfor yeniden suya ka­rışıyor. Bu durum, daha fazla plankton büyümesini tetikle­yen bir kısır döngü yaratıyor.

Tek başına buzul çağı tetik­leyebilecek güçte

Bu geri besleme döngüsü, karbonun beklenenden çok daha hızlı ve büyük miktarlar­da gömülmesine yol açabili­yor. Sonuçta gezegen, başlan­gıçtaki sıcaklık dengesinin çok ötesine geçerek hızla so­ğuyabiliyor. Araştırmacıların bilgisayar simülasyonları, bu mekanizmanın tek başına bir buzul çağını tetikleyebilecek güçte olduğunu gösteriyor.

Düşük oksijen seviyesi dengesizliği artırabilir

Çalışmanın ortak yazarlarından jeolog Andy Ridgwell, bu durumu arızalı bir termostata benzetiyor. Ridgwell’e göre iklim sistemi bozuk değil, ancak bazı koşullarda gecikmeli ve aşırı tepkiler verebiliyor. Özellikle Dünya’nın erken dönemlerinde atmosferdeki düşük oksijen seviyeleri, bu dengesizliği daha da artırmış olabilir.

Bir sonraki buzul çağı daha erken yaşanabilir

Günümüzde oksijen seviyeleri çok daha yüksek olduğu için benzer bir sürecin yaşanması halinde etkilerin daha sınırlı olması bekleniyor. Yine de araştırmacılar, bu mekanizmanın bir sonraki buzul çağının zamanlamasını öne çekebileceğini söylüyor. Uzmanlar, bu bulguların iklim eylemini gereksiz kılmadığının altını çiziyor. Ridgwell’e göre, Dünya’nın binlerce yıl sonra tekrar soğuyacak olması, bugün yaşanan hızlı ısınmayı görmezden gelmek için bir gerekçe değil. Bilim insanları, önceliğin hâlâ insan kaynaklı küresel ısınmayı sınırlamak olduğunu vurguluyor.