Öncü veriler depremin ardından Türkiye genelinde dün elektrik tüketiminde %11 düşüş yaşandığını gösterirken, depremde hala arama kurtarma faaliyetlerine ağırlık veriliyor olması ve hasar tespitin de bugün başlaması toplam etkiyi tahmin etmekte zorluk yaratıyor.
Kahramanmaraş merkezli dün meydana gelen 7.7 büyüklüğündeki depremde hayatını kaybedenlerin sayısı son belirlemelere göre 3,549’a yükseldi. Dün sabaha karşı meydana gelen depremde, 10 ilden oluşan geniş bir coğrafyada aralarında hastanelerin ve büyük kamu binalarının da bulunduğu binlerce bina yıkıldı, yine dün öğle saatlerinde gerçekleşen 7.6 büyüklüğünde ikinci depremin ardından felaketin boyutu daha da büyüdü.
Depremin ekonomik boyutu
Depremden etkilenen 10 ilde toplam 13.42 milyon kişi yaşıyor. Çöken hastanelerin, devasa depremden zarar gören yolların ve iletim hatlarının yeniden inşaası, barınma kaynaklı kısa orta ve uzun vadeli ihtiyaçlar, milyarlarca dolarlık harcama gerektirecek.
Erdoğan, ilk etapta deprem nedeniyle acil yardım için 100 milyar TL’lik kaynağın kurumlara tahsis edildiğini söyledi.
Ekonomistler etkisini hesapladı
Reuters‘ın hesaplamalarına başvurduğu toplam 3 ekonomist depremin GSYH’ye etkisini 0.6 ila 2 puan arasında kayıp olarak hesapladı. Ekonomistler üretimin %50 oranında aksadığı ve bu düşüşün 6-12 ay gibi bir sürede telafi edildiği bir senaryoyu baz alıyor. Bir yetkili de bu yıl büyümenin ilk tahminlerden deprem nedeniyle 1-2 puan aşağıda kalabileceğini söyledi.
Üretim kaybının ne kadar büyüklükte olacağı ve bu kaybın ne kadar süreceği bilinmediği için net etkiyi tahmin etmek mümkün değil. Ancak geçmiş depremlerden yapılan hesaplamalar ve elektrik tüketimi verilerinde bir hafta önceye göre Türkiye genelinde yaşanan %10 kayıp da ekonomik büyümede belirgin etkiler olacağına işaret ediyor.
Elektrik tüketimi azaldı
EPİAŞ verilerine göre Türkiye’nin ulusal elektrik tüketimi depremin gerçekleştiği dün, geçen haftanın aynı gününe göre %11 azalarak yaklaşık 37,500 MW/saat oldu.
“Milyarlarca liralık hasar ortaya çıkacak” diyen üst düzey bir yetkili Reuters’a verdiği bilgide “Şimdi kamu binaları, hastaneler, konutlar, boru hatları, çeşitli tesisler, fabrikalar… Bunların hepsini birlikte düşündüğümüzde hızlı bir yeniden imar gerekecek” dedi ve ekledi:
“Bütçede öngörülen bazı yatırımlar kaynaklarının bu bölgelere kullanılması zorunlu olacak…Burada milli gelir açısından milyarlarca dolar belki de bir maliyet ortaya çıkacak. Bunun tam çerçevesinin belirlenmesi zaman alacak elbette ama bu yıl öngörülen büyümeden en az %1 belki %2 puanlık düşüş olmasını beklemek mümkün.”
TÜİK tarafından bu hafta açıklanan 2022 verilerine göre, deprem bölgesindeki toplam 10 ilde 13.42 milyon kişi yaşıyor ve bu toplam nüfusun %15.7’sini oluşturuyor.
TÜİK’in 2021 verilerine göre ise depremden etkilenen 10 ilden oluşan bölgenin GSYH içindeki payı %9.3 seviyesinde. Sektörel olarak bakıldığında deprem bölgesinin tarımdaki payı %14.3 sanayideki payı ise %11.2 ile GSYH payına göre daha yüksek olan alanlar. Depremden etkilenen bölgeye toplam turistlerin yaklşaık %1’inin gelmesi nedeniyle bölgenin bu sektöre etkisi ise düşük.
Dış ticaret verilerine etki olarak bakıldığında depremden etkilenen bölge Türkiye’nin toplam ihracatının %8.5’ini toplam ithalatın %6.7’sini gerçekleştiriyor. Gaziantep tek başına Türkiye ihracatının %4.4’ünü Hatay %1.6’sını Adana ise %1.2’sini gerçekleştiriyor.
Ekonomistler ihracatta yıl genelinde bölgeden bir kaç milyar dolar kayıp beklediklerini ancak benzer etkinin ithalatta da görüleceği için dış ticarete genel etkinin zayıf kalacağına dikkat çektiler. Ekonomistler makro etkiler dışında sektörel etkilerin de görülebileceğine dikkat çekerken net etkinin anlaşılması için daha uzun zaman gerekecek.
14 Mayıs’ta yapılacağı açıklanan seçim öncesi iktidarın çözmek için karşı karşıya kaldığı bu sorunun ekonomiyi ve seçim sürecini etkileyip etkilemeyeceği de ayrı bir soru olarak ortaya çıkıyor.