Biraz daha detay vermemiz gerekirse, daini mürtehin ne demektir sorusunun yanıtı aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
Anlamsal olarak, borç veren ya da alacaklı anlamını taşıyan “dain” ve rehin etmek anlamındaki “mürtehin” kelimelerinde türeyen daini mürtehin kavramı; alacaklıya teminat sağlamak amacıyla bir mal üzerinde kurulan maddi hakkı ifade etmektedir. Alacaklının, söz konusu alacağına karşı borç tamamlanıncaya kadar, mal üzerindeki haklara öncelikli olarak sahip olabilme yetkisi olarak da tanımlanabilir.
Daini Mürtehin Nedir?
Bankacılık ve sigortacılık sektöründe yaygın bir kullanıma sahip olan daini mürtehin kavramı; özellikle gayrimenkul veya araç kredisi kullanımlarında, alacaklı tarafın alacaklarına yönelik herhangi bir risk gerçekleştiğinde, söz konusu malı paraya çevirme hakkını ifade etmektedir.
Daini mürtehin hakkı; bankalar tarafından verilen kredilerde, bankanın alacakları ile ilgili riski azaltmak amacıyla yapılmasını zorunlu tuttuğu hayat sigortası poliçelerinde sıkça karşımıza çıkan bir terimdir. Bu konuyu bir örnek vererek açıklamak gerekirse, bir ev satışında bankadan krediyi çeken kişiye mutlaka hayat sigortası yaptırması şartı koşulur. Hayat sigortası yapılan kişi ödeme süreci henüz tamamlanmadan vefat ettiği takdirde banka; daini mürtehin hakkını kullanarak alacaklarını sigorta poliçesinde belirtilen teminattan faydalanarak, sigorta şirketinden tahsil etme hakkına sahip olacaktır.
Daini mürtehin kavramı gayrimenkul kredilerinde olduğu gibi bankadan taşıt kredisi çekmek istenildiğinde de, yine yapılması zorunlu tutulan araç kasko sigorta poliçeleri üzerinden veya direk olarak araç ruhsatına işlenecek şekilde özel sigorta kapsamında karşılaşılan bir teminattır.
Kısaca; daini mürtehin hakkı, herhangi bir risk durumunda alacaklıya, daini mürtehin kaydı konulan malı nakte çevirme hakkını tanımaktadır. Alacaklılık hakkını garanti altına almak ya da rehin tutmak olarak da açıklanabilecek olan daini mürtehin ifadesi, alacağa konu olan malın borç bitene kadar alacaklı tarafından kontrolünü sağlar. Üzerinde daini mürtehin bulunan bir mal, borç kapatılıp muvafakat alınmadan bir başkasına satılamaz. Satış işlemleri ancak borcunun tamamının kaldırılması ve banka tarafından mal üzerindeki hakkın resmi olarak kaldırılması ile mümkün olmaktadır.
Satılık ev ilanlarında da karşımıza çıkan daini mürtehin ifadesi, evin banka kredi ödemesinin halen sürdüğünü ve satış sırasında öncelikli olarak banka borcunun kapatılması gerekliliğini belirtmek için kullanılmaktadır. Yeni alıcı, bu ibareyi dikkate alarak tapuda gerçekleşecek işlemler esnasında, banka yetkililerinin de bulunması gerektiğini bilir. Diğer yandan yeni alıcı tapu üzerinden rehnin kaldırılması ile ilgili süreçlerin nasıl işleyeceğini konusunu satıcı ile yapacağı görüşmeleri doğru şeklide yönetmelidir.
Daini Mürtehin Özellikleri Nelerdir?
Daini mürtehin özelliklerinden bahsetmeden önce vurgulanması gereken öncelikli konu, daini mürtehin hak sahibinin her zaman, her koşulda ilk alacaklı sıfatını taşıyor olmasıdır.
Alacaklarını teminat altına almak adına daini mürtehin haklarını kullanan bankalar riskli durumlarda söz konusu mal üzerinde her zaman ilk alacaklı durumundadırlar. Üzerinde daini mürtehin hakkı bulunan bir gayrimenkul veya araç; sahibinin herhangi 3.bir şahsa veya kuruluşa olan şahsi borcundan ötürü söz konusu mallar üzerinden icra yoluna gitmek isteyen alacaklıları için ancak ikinci derecede rehin edilebilir durumdadır. Bu tip alacaklılar ancak banka alacağını tahsil ettikten sonra kalan bakiye üzerinde hak iddia edebilirler.
Daini mürtehin konumundaki bankanın amacı, bir mal karşılığında kullanılan kredinin geri ödenmesi ile ilgili yaşanması olası problemli durumlarda, alacaklı olduğu meblağı güvence altına almaktır. Riskli bir durum söz konusu olduğunda, banka alacağı olan tutarı sigorta şirketinden tahsil eder. Bazı durumlarda sigorta poliçesi kapsamında ödenecek tazminat tutarı, bankaya olan borçtan daha fazla olabilmektedir. Bu tip durumlarda, banka borcunu tahsil ettikten sonra kalan tazminat tutarı bakiyesi, kişinin varisleri arasında pay edilir. Banka alacaklı olduğu tutarı tahsil ettikten sonra söz konusu mal üzerindeki daini mürtehin hakkını kaldırır ve mal üzerindeki alacaklı durumu sona erer.
Söz konusu mal üzerinde herhangi başka bir icra şerhi varsa diğer alacaklılar için hukuki süreçler ancak bankanın alacaklarını tahsilinden sonra başlar.
Araç kredileri içinde aynı özellikleri taşıyan daini mürtehin hakkı; aracın kasko poliçesi üzerinde yer alacak bir ibare ile belirtilir. Gayrimenkul rehinlerine uygulanan genel yasa ve hükümlerin büyük çoğunluğu aynen araç kredilerinde de geçerlidir. Banka kredisi ile satın alınan aracın zarara uğraması durumunda oluşacak risklerde bankanın alacağı, araç için yapılan kasko sigortası kapsamında sigorta şirketinden talep edilir. Ancak özellikle araç kredisi kullanımında bir konuyu vurgulamakta fayda vardır; banka her ne kadar talep etse de, kişi araç için kasko yaptırmak zorunda değildir. Bu tip durumlarda banka araç değeri üzerinden ruhsata işlenecek şekilde daini mürtehin hakkını kulanacaktır.
Daini mürtehin şerhi çok az sıklıkta da olsa bazı durumlarda ihtiyaç kredileri için de kullanılmaktadır. Kişinin veya kurumun ihtiyaç duyduğu krediye karşılık olarak, kredi talebinde bulunanın adına kayıtlı bir gayrimenkulü teminat olarak göstermek mümkündür. Banka bu tip durumlarda, kullandıracağı kredi tutarına denk gelecek bir bedel karşılığında söz konusu gayrimenkül üzerine daini mürtehin şerhi koyabilmektedir.
Daini Mürtehin Neden Yapılır?
Bir mal üzerinde daini mürtehin hakkının en önemli ve tek amacı, oluşacak riskler karşısında alacakların teminat altına alınmasıdır. Daini mürtehin ne demek başlığı altında da bahsedildiği şekilde, alacaklı açısından bir nevi tahsilat garantisi özelliği taşımaktadır. Herhangi bir olumsuzluk durumunda daini mürtehin hakkına sahip kuruluş, mal üzerindeki haklarını, alacaklarını ve menfaatlerini koruma altına almış olur.
Genellikle gayrimenkul ve araç satışlarında kullanılan krediler karşılığında bankalar alacaklarına karşılık daini mürtehin olarak işlem yaparlar. Çoğu zaman konut kredisi alırken zorunlu tutulan hayat sigortasının önemi de burada devreye girmektedir. Alacaklı banka maddi olarak zarar göreceği ve karşısında muhatap bulamayacağı ani vefat durumlarında, sigorta şirketinin tazminat bedeli üzerinden tüm kredi alacaklarını tahsil etme hakkına sahip olmaktadır. Bankanın kredi tahsilatı ardından, hayat sigortasının tazminat bedelinden artacak fazlalık tutar ise eşit oranlarda mirasçılara ve hak sahiplerine dağıtılmaktadır.
Gerek araç gerekse gayrimenkul kredilerinde söz konusu olan daini mürtehin hakkı, bankanın alacağını tahsil etmesi halinde kaldırılmaktadır. Daini mürtehin nasıl kaldırılır başlığı altında bu konuyu da sizlerle paylaşıyor olacağız.
Daini Mürtehin Nasıl Kaldırılır?
Alacaklının, borcunu güvence altına alması amacını taşıyan daini mürtehin şerhlerinin kaldırılması için öncelikli şart; borcun tamamının kapatılmasıdır.
Gerek konut gerekse araç kredilerinde tüm taksitlerin ödenmiş olması şartına bağlı olan işlemler, son taksit ödemesi yapıldıktan hemen sonra daini mürtehin hakkına sahip kuruluş ile yapılacak hesap mutabakatı ardından işleme alınır.
Gelişen teknoloji ile interaktif ortamlara taşınan her türlü resmi işlem gibi daini mürtehin işlemlerinin sonlandırılması da tamamen dijital ortamlarda yapılmaya başlanmıştır.
2011 yılı öncesi alınan banka kredilerinde rehin kaldırma işlemleri için zorlu bir süreç yaşanırken, günümüzde yaşanan dijital gelişimle, her türlü işlem internet kanalıyla resmi kurumlar nezdinde gerçekleştirilmekte ve sonlandırılmaktadır.
Eski sistemde, özellikle taşıt kredilerinde; araç üzerindeki rehni kaldırmak için önce bankadan ıslak kaşeli yazı alınması ardından noter onayının yapılması gerekmekteydi. Bu onaylar sonrası trafik tescil şubelerinde bizzat takip edilmesi gereken işlemler bugün banka ile yapılacak bir mutabakat ardından E-devlet portalı kanalıyla takip edilebilir bir gelişim göstermiştir. Banka tarafından kaldırılan daini mürtehin hakkını, kişi E-devlet sitesinin “Adıma Tescil Araç Sorgulama” sayfasından da takip edebilmektedir.