Sokakta yürürken, bir kafede otururken veya parkta dolaşırken, yani kısaca çok fazla insanın olduğu bir yerdeyken bazen içimizi bir huzursuzluk kaplar. Başta sebebini anlayamayız ve bu bizi daha da huzursuz yapar.
Sonra içimize bir his doğar: ‘İzleniyor muyum?’ Hepimiz bu durumu yaşamışızdır. Bir yerlerde otururken iki çift gözün biz göremesek bile bizlere dikildiği hissi. İşin asıl garip yanı bu his %90 oranında karşılığını da bulur, gerçekten birileri bizi gözetliyordur. Peki birinin bizi izlediğini nasıl fark edebiliyoruz? Bugün bu soruyu yanıtlayacağız.
Bunun sebebi insanların ortak bir sağduyuya sahip olması olabilir
Nörolojik araştırmalara göre beyin hücrelerinin görüşü algılama seviyesi oldukça keskin. Eğer birisi bakışlarını sizden birazcık bile çevirirse bu his hemen kayboluyor. Bilim insanlarına göre bakışları algılamak çok karmaşık bir sinir ağının ürünü.
Yapılan çalışmalarda henüz insanlarda bu algıyı hangi sinir ağının kontrol ettiği keşfedilemedi ancak beyindeki tehditleri algılayan amigdala kısmının bakışları algılama ile alakalı olduğu düşünülüyor. Bunun sebebi ise karşımızdaki bir insan bir şeye dikkatini çevirdiği zaman bizim de otomatik olarak o yöne doğru bakmamız.
Bunun tek sebebi ise sadece geçmişten gelen avcılık içgüdülerimiz değil, insanlar olarak sağduyulu olan varlıklar olmamız. İnsanlar grup halindeyken muazzam bir sağduyuya sahip olurlar ve aynı şeyleri hissedip düşünebilirler ve bu durum tarih öncesi atalarımızdan beri olan bir şey. ‘Bunlardan neden bahsediyorsun Webtekno Bey?’ diyebilirsiniz, şu yüzden:
Bilim dünyasının bir kesimine göre birinin sizi izlediğini hissetmenizin sebebi bu sağduyu ve insanların birbiriyle aynı hislere sahip olabilmesi. İnsanlık olarak tarih öncesinden beri gelişimimiz, sosyal doğamız ve işbirlikçi yapımız bu hissi algılamamıza sebep oluyor olabilir.
Gözün yapısı da büyük bir rol oynuyor
Bir önceki altbaşlıkta başkalarının bakışlarını algılamanın beyindeki nörolojik bir süreçle alakalı olduğundan bahsetmiştik ama olay sadece beyinden ibaret değil. Gözlerimiz de bizlere yöneltilen bakışları sezmek için özel olarak biçimlendirilmiş.
İnsanların göz yapısı hemen hemen tüm diğer canlılardan farklıdır. Göz bebeğini çevreleyen sklera alanı çok büyüktür ve tamamen beyazdır ki bu da başkalarının bakış yönünü ayırt etmeyi kolaylaştırır. Birçok hayvanın sklerası insanların aksine daha küçüktür ve göz bebeği gözün daha büyük bir kısmını kaplar, bu sayede avlarından bakışlarını gizleyebilirler. İnsanlarda durum böyle olmadığı için biz bakışları farkında olmasak da sezebiliyoruz.
Tam olarak birinin bize baktığını nasıl hissedebiliyoruz?
İnsan gözü bakışları kolay algılamak için optimize edildiğinden dolayı birinin bize bakıp bakmadığını anlamak bizim için genellikle kolaydır. Örneğin, trende tam karşınızda oturan biri size bakıyorsa, doğrudan onlara bakmadan bakışlarının yönünü sezebilirsiniz. Bu tür bakışları yalnızca merkezi görüş noktamızın dört derece çapında tespit edebiliyoruz.
Tabii direkt olarak dört derecelik açı içerisinde olmasına da gerek yok. Çevresel görüş açısında birinin bize baktığını anlayabilmek için beynimiz birkaç unsuru da birleştirebilir. Örneğin insanların başlarının gördüğümüz son pozisyonunu veya hareketini (bize doğru dönmesi gibi) beynimiz birleştirerek bize bakıyormuş hissi verebilir.
Potansiyel izleyici karanlıktayken veya güneş gözlüğü taktığında da baş veya vücut hareketlerini beynimiz birleştirdiği için sezebiliyoruz. Tabii bu his her zaman doğru diye bir şey yok. Bazı durumlarda insanların diğer insanların onlara bakma olasılığını abarttığı ortaya çıktı. Burada daha önce bahsettiğimiz beynin tehdit algılama kısmı olan amigdala devreye giriyor ve öyle olmasa bile biri bizi izliyormuş izlenimi yaratıp olası tehditlere hazırlıyor.
Peki arkamızdaki birinin bizi izliyormuş hissi ne?
Peki ya görüş alanınızın dışındaki, örneğin arkanızdaki birinin bizi izlediği hissi ne o zaman? Bunu hissetmek gerçekten mümkün mü? Bu aslında uzun zamandır bir bilimsel araştırma konusu. Bazı araştırmalar insanların %94’ünün üzerlerinde bir bakış hissettiklerini ve gerçekten izlendiklerini öğrenmek için arkalarını döndüklerini ve onları takip eden birini bulduklarını aktarıyor.
Bu aslında bir bilinçsiz bir önyargıdır. Eğer izlendiğinizi hissederseniz ve kontrol etmek için arkanızı dönerseniz görüş alanınızdaki başka biri etrafınıza baktığınızı fark edebilir ve bakışlarını size çevirebilir, dediğimiz gibi insanlar sağduyulu varlıklardır. Arkanızı döndüğünüzde gördüğünüz kişiyle bakıştığınızda bu kişinin başından beri size baktığını varsayıyorsunuz.
Aslında olay bundan ibaret. Bu tarz durumlar, etrafınıza baktığınız ve size bakan birini bulamadığınız durumlardan daha akılda kalıcıdır. Bu yüzden eğer bir daha göremediğiniz birinin sizi izlediğini hissederseniz unutmayın ki zihniniz size oyun oynuyor olabilir.