Daha önce gezegenimizin uydusu Ay, bize çarpmak üzere üzerimize doğru gelseydi neler yaşanacağını sizlere açıklamıştık. Oldukça kaotik bir senaryoya yer verdiğimiz o içeriğimizde Ay’ın gezegenimiz üzerindeki kritik rollerine de değinmiştik. Bu içeriğimizde ise hâlihazırda çoğu kişinin fark ettiği fakat anlamlandırmakta zorlandığı bir duruma göz atacağız.
Gezegenimizin çevresinde her 27 günde bir turunu tamamlayan Ay, bu süre zarfında bizlere hep aynı yüzünü gösteriyor. Bu duruma karşılık hazır bir cevap olarak Ay’ın kendi etrafında dönmediğini ve bu sebeple onu aynı şekilde gördüğümüzü söyleyebilirsiniz. Fakat Ay’ın kendi etrafında döndüğünü de biliyoruz. Peki o zaman nasıl oluyor da biz her zaman Ay’ın aynı yüzünü görüyoruz?
Ay hem kendi etrafında hem de gezegenimizin etrafında dönüyorsa onun her tarafını görmemiz gerekmez mi?
Ay’ın kendi etrafında ve Dünya’nın etrafında dönme hızını hesaba katmadığınızda bu soru, kulağa oldukça mantıklı geliyor. Aslında Ay baştan bu yana çok kez bize gösterdiği yüzünü değiştirmeye çalıştı fakat Dünya, zaman içinde bu durumun gerçekleşmesini engelleyerek uydusunu şimdiki hâline getirdi. Peki bunu nasıl yaptı?
Dünya’nın çevresini 27 günde turlayan Ay’ın kendi etrafında bir turu tamamlama süresi de buna eşit. Yani 1 ayın sonunda hem bizim çevremizde hem de kendi çevresinde dönmüş oluyor.
Bu da her baktığımızda aynı yarım küreyi görmemize sebep oluyor. Ay’ın karanlık tarafını görmemizi engelleyen durum da tam olarak bu.
Ay’ın bize gösterdiği yüzde 50’lik kısmının biraz fazlasını belirli zamanlarda görebiliyoruz. Bu fazlalık ise çok değil, görünmeyen kısmın sadece yüzde 9’unu kapsıyor. Yani Ay’ın sadece yüzde 59’luk kısmını Dünya’dan görebiliyoruz.
Kaba anlatımın ardından mantığı tam olarak oturtmak adına ‘Kütleçekim kilidinin’ ne olduğunu basitçe açıklayalım: Öncelikle biraz geçmişe gidelim
Senkronize dönüş olarak da bilinen bu durum, bir gök cisminin yörüngesinde bulunduğu diğer cisme hep aynı yüzünü göstermesi anlamına geliyor, tıpkı Ay örneğinde olduğu gibi. Ay her zaman böyle değildi elbette. İlk oluşmaya başladığı dönemlerde Dünya ile oldukça uyumsuz bir hıza sahip olduğundan hem kendi etrafında hem de gezegenimizin etrafında dönme süresi oldukça farklıydı.
Uzun zaman içinde Dünya’nın uyguladığı yer çekimi kuvveti Ay’ın şeklinin bozulmasına yol açınca da hızında belirli değişiklikler ortaya çıktı. Kafamızda canlandırmak adına, Dünya’da duran bizler, ayağımızda ve başımızda birbirinden çok da farklı olmayan çekim kuvvetleri hissederiz.
Fakat Dünya ve Ay arasındaki mesafe ve Ay’ın büyüklüğü, işleri değiştiriyor:
Bu durumda Ay’ın bize bakan tarafına, karanlık tarafa nazaran daha çok çekim kuvveti uygulanıyor. Ay kendi etrafında döndüğü için kütleçekim merkezi de yüzünü Dünya’dan farklı bir yöne çevirmeye çalışsaydı gezegenimizin çekim gücü onu olduğu noktada tutardı.
Yani eğer Ay olduğundan hızlı ilerleseydi her seferinde Dünya, onu hizasında tutmaya çalışır, eski yerine getirirdi. Zaman içinde Ay’ın kendi yörüngesi ile Dünya etrafındaki turunu tamamlama süresini eşitleyen de bu oldu.
Elbette burada karşılıklı etkiler göze çarpıyor. Çünkü Ay aynı etki sonucunda Dünya’ya karşı bir fren görevi görmüş ve uzun zaman önce sadece 6 saat olan gün süresini bugünkü 24 saate çıkarmış.
Dünya’nın Ay’ın şeklini bozduğunu söylemiştik. Ay ise şekil alması oldukça kolay olan okyanusların seviyelerini zaman zaman yükselterek bunu yapıyor:
Son olarak bunun Dünya-Ay ikilisine özel bir durum olmadığını, Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerde ve uydularında da görüldüğünü belirtelim. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: Astronomy, Uzay-Bilim, Conceptual Academy, Sky at Night Magazine, Evrim Ağacı