Ay’ın ortalama uzaklığı yaklaşık 385 bin kilometre. Ancak yörüngesi tam bir daire olmadığı için bu mesafe bir ay içinde 20 bin kilometreye kadar değişiyor. Bu değişim, bazı dolunayların diğerlerine göre daha büyük görünmesine neden oluyor. Halk arasında bu özel dolunaylara “süper Ay” deniyor.
TÜM SEBEP GELGİTLER
Peki Ay neden giderek uzaklaşıyor? Bunun cevabı gelgitlerde gizli. Ay’ın çekim gücü, Dünya’nın Ay’a dönük yüzünde diğer tarafa göre yüzde 4 daha güçlü. Bu fark, okyanuslarda iki büyük su kabarmasına yol açıyor. Dünya dönerken bu kabarmalar Ay’a doğru yöneliyor, ama Dünya’nın dönüşü nedeniyle biraz önde kalıyor.
İşte bu önde kalan su kabarmaları Ay’ı hafifçe ileriye doğru çekiyor. Bu küçük ama sürekli çekim, Ay’ın hızını ve dolayısıyla yörüngesinin boyutunu artırıyor. Sonuç olarak Ay, Dünya’dan yavaş yavaş uzaklaşıyor.
DÜNYA’NIN DÖNÜŞÜ YAVAŞLIYOR
Ay uzaklaştıkça kendi yörüngesel momentumunu artırıyor. Bunun bedelini ise Dünya ödüyor. Dünya’nın dönüş hızı giderek azalıyor ve günler uzuyor. Ancak bu değişim çok küçük: 70 milyon yıl önce bir gün 23,5 saat sürerken, bugün 24 saat. Yani insanlar için fark hissedilmeyecek kadar yavaş ilerleyen bir süreç.
Ay, 4,5 milyar yıl önce genç Dünya’ya çarpan Mars büyüklüğünde bir gök cisminin parçalarından oluştu. O dönemlerde Ay çok daha yakındı ve gökyüzünde devasa görünüyordu. Fosilleşmiş deniz kabuklarında bulunan izlere göre, dinozorların yaşadığı dönemde bir gün 23,5 saat sürüyordu.
GELECEKTE NE OLACAK?
Milyarlarca yıl içinde Dünya ve Ay birbirine gelgit kilidi olacak, yani Dünya’nın dönüş süresi Ay’ın yörünge süresine eşitlenecek. O noktada Ay artık uzaklaşmayı bırakacak. Ancak bundan önce Güneş devreye girecek. Yaklaşık 1 milyar yıl içinde Güneş’in parlaklığı artacak, okyanuslar buharlaşacak ve gelgit etkisi büyük ölçüde kaybolacak. Daha sonraki birkaç milyar yıl içinde de Güneş kırmızı deve dönüşerek hem Dünya’yı hem Ay’ı yok edecek.
Tüm bu süreçler milyarlarca yıl alacak. Şimdilik bizler hâlâ deniz kıyılarında gelgitleri, gökyüzünde Ay tutulmalarını ve dolunayın büyüleyici manzarasını izlemeye devam edeceğiz.