Her yeni teknoloji dalgası, ilk anda büyük bir heyecan ve beklenti yaratır. 5G teknolojisinin küresel yolculuğu da bu heyecanla başladı. Ancak hem bireysel kullanıcılar hem de endüstriyel sektörler açısından önemli yenilikler getirmesi beklenirken, hizmete sunulduğu ülkelerde operatör gelirleri ve kullanım oranları beklentilerin gerisinde kaldı.
Özellikle 2020 sonrasında dünyada yaygınlaşmaya başlayan 5G’ye geçen ilk ülkeler, henüz istenen verimliliği tam olarak elde edebilmiş değil. Tüketiciye hız ve bağlantı açısından tatmin edici bir deneyim sunmasına rağmen, 5G’nin vaat ettiği ekonomik ve endüstriyel dönüşüm henüz gerçekleşmiş değil.
Son yıllarda GSM operatörlerinin abone başına düşük gelir elde etmesi nedeniyle, lisans ve yatırım maliyetlerinin kullanıcıya yüksek şekilde yansıması rahatsızlık yaratıyor. Güney Kore, Çin, ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde, 4G’ye göre çok daha yüksek indirme hızları, kesintisiz bağlantı ve düşük gecikme süresi sunması, 5G’nin en belirgin özellikleri arasında yer alıyor. Ayrıca fiber benzeri hızları kablosuz olarak altyapının ulaşmakta zorlandığı noktalara ulaştırabilmesi de dikkat çeken bir başka avantajı.
5G’nin operatörlere sanal olarak birden fazla özel ağ oluşturma imkânı sağlaması, bu teknolojinin sınırlarının nereye kadar uzanabileceği konusunda hâlâ belirsizlikler barındırıyor. Yüksek frekanslı (mmWave) bantların kısa menzilli olması nedeniyle, 4G’ye kıyasla çok daha fazla baz istasyonu kurulması gerekiyor. Bu sayede daha etkin ve geniş kapsama alanı oluşturulabiliyor. Örneğin stadyumlarda 5G teknolojisiyle artık aynı anda çok sayıda kişi kesintisiz ve hızlı iletişim hizmeti alabiliyor. 5G’nin tüketiciye yalnızca daha hızlı internet sunduğu algısı, “abone başına ortalama gelir (ARPU)” açısından büyük bir sıçrama yaratmadı. Çünkü 5G, 4G’ye göre kullanıcıya yepyeni bir hizmet türü sunmadı, sadece mevcut deneyimi hızlandırdı. Daha açık bir ifadeyle, 4G ile yapılamayıp da 5G ile mümkün olan uygulamaların eksikliği, en büyük handikap olarak öne çıkıyor.
Küresel tablo bu şekildeyken, Türkiye de 5G’ye geçiş hazırlıklarını tamamladı. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), 5G ihalesini gerçekleştirerek 2026 yılında bu hizmetin sunulmasının önünü açtı. Ancak yukarıda sayılan benzer sorunlar Türkiye’yi de bekliyor.
Ülkemizdeki yüksek lisans bedelleri ile 5G yatırım maliyetleri birleştiğinde, bu durum tüketicinin faturalarına doğrudan yansıyacaktır. Yani tüketici hem lisans hem de yatırım bedellerini üstlenecek. Dolayısıyla 5G’nin ilk faturası yine son kullanıcıya çıkacak. Ayrıca 5G’ye geçen kullanıcılar, 4G’ye kıyasla daha fazla veri tüketeceğinden ek bir fatura yüküyle karşılaşacak. Eğer 5G endüstri tarafında yaygınlaşmazsa, tartışmalar sürecektir.
Tüketici maliyetlerden, operatörler ise sınırlı gelir artışından şikâyetçi olmaya devam edecektir. 5G, endüstri için tasarlanmış bir teknoloji olduğundan, asıl gelir bu alanda oluşmadığı takdirde bireysel tüketiciyi memnun edecek sonuçlar ortaya çıkmayacaktır. Yeni nesil iletişim aygıtlarının işlevsel ve verimli kullanıldığı alanlar, yüksek teknolojiyle çalışan sektörlerdir. Gelişmiş ülkeler yüksek teknolojiye sahip olmalarına rağmen, henüz 5G’yi istenilen düzeyde endüstriye entegre edebilmiş değiller. Günümüzde 5G trafiğinin yaklaşık yüzde 80-90’ı bireysel kullanımdan geliyor. Daha hızlı internet, video izleme ve sosyal medya gibi alanlarda kullanıldığından, 5G artık 4G’nin “daha iyi bir versiyonu” olarak anılmaya başlandı.
Bireysel tüketiciler için devrim niteliğinde bir deneyim söz konusu değil. Bakalım Türkiye, 5G ile tanıştığında nasıl bir farkındalık ortaya çıkacak? Endüstri tarafında 5G’nin kat etmesi gereken ciddi bir mesafe olduğundan, maliyet yükü büyük ölçüde tüketiciye yansıyacak. Akıllı fabrikalar, otonom araçlar, uzaktan ameliyatlar ve makinelerin birbiriyle iletişimi gibi konular konuşuluyor, ancak pratikte uygulamaları oldukça sınırlı.
Pilot uygulamalar başarılı olsa da yaygınlaşma süreci yavaş ilerliyor. Sonuç olarak, 5G’nin toplumun ve endüstrinin dijital dönüşümünün omurgası olması bekleniyor. Ancak bu dönüşüm için gerekli teknolojiler henüz tam anlamıyla olgunlaşmış değil. Dolayısıyla 5G, bireysel tüketiciye yüksek maliyetlerle ulaşacak. Türkiye’de önümüzdeki yıl 5G’ye geçildiğinde, 4G’ye göre 2 hatta 3 kat daha yüksek fatura bedelleri bireysel tüketiciyi şaşırtabilir.
Öte yandan dijitalleşmenin giderek yoğunlaştığı, birçok işlemin mobil cihazlar üzerinden internetle yapıldığı bir çağda yeni nesil teknolojileri takip etmek zorundayız. Her geçen gün daha fazla veri tüketiyoruz ve eski nesil teknolojiler bu talepleri karşılamakta yetersiz kalıyor. Günümüzde veri tüketimi, dijitalleşme düzeyinin bir göstergesi olarak değerlendiriliyor.
5G ile birlikte daha hızlı ve kaliteli veri trafiği hizmete girecek, ancak bunun ekonomik karşılığı henüz net değil. Daha fazla endüstriye hitap edeceği ve ülke ekonomilerinde fark yaratacağı açıklanan 5G, maalesef hayata geçtiği ülkelerde daha çok bireysel trafik oluşturuyor. Türkiye’de telekom sektörü dağınık Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı yetkilileri, 5G ihalesi öncesinde sektördeki dağınıklığı gidermek için bazı önemli adımlar attı.
Yaklaşık dört yıl sonra, 2029’da lisans süresi dolacak 2G, 3G ve 4.5G için operatörlerin endişeleri giderildi. Ancak ülkenin kaynaklarının verimli kullanılması açısından, üç GSM operatörünün ortak kullanabileceği baz istasyonları konusunda somut bir adım atılamadı. Bu yönde girişimler oldu, fakat sonuç alınamadı. Fiber altyapının lisanslı adresi Türk Telekom. Ancak operatörler dışında birçok kurum da fiber kablo döşeyip kiralayabiliyor. Bu dağınıklık, sektör oyuncularının maliyetlerini artırdığı gibi telekomünikasyon hizmetlerinin daha rekabetçi olmasını da engelliyor.
Su, elektrik, doğalgaz gibi, telekom altyapısının da tek elde toplanarak kamu tarafından daha sıkı biçimde regüle edilmesi gerekir. Ancak bu yönde henüz bir gelişme yok. Bu dağınık yapı, 5G için ülkemizde ilave maliyet ve kaynak israfı anlamına geliyor. Şu an üç operatörün toplamda yaklaşık 85 bin baz istasyonu bulunuyor. 5G ile bu sayının en az 2-3 kat artması bekleniyor. Baz istasyonu temini için ciddi miktarda kaynak yurtdışına aktarılacak.
Ülkemiz 5G’ye yabancı şirketlerin teknoloji ürünleriyle geçecek. Fikri mülkiyet hakları bize ait olan milli ürünler 5G’de ne yazık ki çok sınırlı düzeyde. Ancak donanım tarafı yerine yazılım alanında Türk şirketlerinin başarılı olabileceğine dair işaretler mevcut. 4.5G’de operatörler için yerlilik kriteri yüzde 30-35-45 şeklinde kademelendirilmişti. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı yetkilileri, 5G’de bu çıtayı yükselterek yüzde 60 yerlilik kriteri belirledi.
Bunun yüzde 30’unun milli ürün olması şartı getirildi. Amaç, 5G’de yüzde 30 oranında milli ürünlere alan açmak. Ancak yabancı markaların yerli ürünler karşısındaki rekabet gücü göz önüne alındığında, bu formülün ne kadar başarılı olacağı zamanla görülecek. Kısacası, 5G yalnızca daha hızlı bir internet değil, aynı zamanda dijitalleşmenin maliyet testidir. Türkiye, bu sınavı yerli üretim ve akıllı yatırım stratejileriyle geçmek zorunda.