Türkiye’nin yüzde 66’sı deprem riski altındaki alanlarda yaşıyor. 6.7 milyon konutun dönüştürülmesi gerekiyor. Bunlar arasındaki 1.5 milyondan fazla konut için ise ‘acil’ kodu var! Hatta İstanbul’da ağır hasarlı binaların kendi kendilerine çöktüklerine bile şahit oluyoruz.
Tüm bu veriler deprem gerçeğiyle yaşayan Türkiye’nin kentsel dönüşüm ihtiyacını çok daha iyi ortaya koyuyor. Başta İstanbul olmak üzere hasarlı konutların kendi kendilerine bile yıkılma riski, her gün karşımızda duruyor.
Aslında 1999 Marmara Depremi, o günleri yaşayanlara depremle ilgili çok önemli bir şey de öğretmişti: ‘Deprem öldürmez, bina öldürür!’ Bu gerçekten hareketle hem kamu, hem yerel yönetimler ve özel sektör, hem de vatandaşlar hızlı bir dönüşüm için ellerini birleştiriyor.
Yazı dizimizin bugünkü ilk bölümünde, kentsel dönüşümde kat edilen yolu, afet riski altındaki alanlara özel yapılan çalışmaları, mevzuat düzenlemelerini ele alacağız.
RİSKLİ YAPILAR TESPİT EDİLİYOR
Kentsel dönüşümün daha kapsamlı ele alınmasının temelinde 2012 yılında hayata geçirilen 6306 sayılı ‘Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’ var.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan iletilen bilgilere göre, 6306 sayılı Kanun kapsamında 655 bin 320 bağımsız bölüm riskli yapı olarak tespit edildi.
Bunların 552 bin 182’si ise yıkıldı. Yine 58 ilde 12 bin 552 hektar büyüklüğünde 258 adet riskli alan ilan edildi. 6306 sayılı Kanun kapsamında 61 ilde yaklaşık 48 bin hektar alan rezerv yapı alanı olarak belirlendi.
Ayrıca 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 73. maddesine göre 32 ilde, içerisinde kamu mülkiyeti bulunan 156 yerde yaklaşık 17 bin 190 hektar alan ‘Kentsel Dönüşüm Gelişim Proje Alanı’ (KDGPA) ilan edildi.
5366 sayılı Kanun kapsamında Ankara’da 3, İstanbul’da 2, Gaziantep, Antalya, Mersin, Konya ve Nevşehir, Erzurum, Kayseri, Niğde, Afyonkarahisar’da 1’er adet olmak üzere yaklaşık 556 hektar büyüklüğünde 15 adet ‘Yenileme Alanı’ ilanı yapıldı.
Belirtilen tüm bu kentsel dönüşüm alanları ve riskli yapılardaki yaklaşık 1 milyon 390 bin adet bağımsız birimde ikamet eden 5 milyonu aşkın vatandaşın sağlıklı ve güvenli yerleşim birimlerinde ikamet etmesine yönelik bakanlık öncülüğünde ilgili belediye başkanlıkları, TOKİ ve vatandaşların katılımı ile sürdürülen dönüşüm uygulamaları artarak devam ediyor.
YAPI DENETİMLERİ SÜRÜYOR
Yeni yapı denetim sistemiyle bugüne kadar yaklaşık 5 milyon 500 bin bağımsız bölümü içiren 730 bin bina denetlendi, buralarda yaşayan 22 milyon vatandaşın, konutlarında güven içinde oturması sağlandı.
Hala inşaat halinde olan ve 3 milyon bağımsız birimi içeren 393 bin binanın denetimi ise sürüyor. Bu denetimlerin de tamamlanmasıyla yaklaşık 35 milyon vatandaşın konutlarına ilişkin denetimler tamamlanmış olacak.
TOKİ DÖNÜŞÜMDE AKTİF ROL OYNUYOR
Dar gelirli vatandaşların konut ihtiyacının karşılanmasında devletin girişimci ve üretici kuruluşu olan Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) son 18 yıl içinde 901 bin 366 konut üretti.
Bu sayı, yaklaşık 3.5 milyon vatandaşın TOKİ tarafından inşa konutlarda oturması anlamına geliyor. TOKİ, sosyal konut ve kentsel dönüşüm projeleri kapsamında ise İstanbul’da 164 bin 105 konutun 153 bin 59’unu tamamlarken, 11 bin 46 konutun yapımına devam ediyor.
Ankara’da ise 83 bin 645 konutun 80 bin 911’ni tamamlanırken, 2 bin 734’ünün yapımı sürüyor.
HER YIL 300 BİN KONUT DÖNÜŞECEK
Kentsel dönüşümün daha hızlı yürütülebilmesi, vatandaşların mağduriyetini önlemek amacıyla önemli finansman imkanları oluşturulurken, 6306 sayılı Kanun’da ise uygulamayı kolaylaştıran revizyonlar yapıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ‘bedeli ne olursa olsun kentsel dönüşümü yapacağız’ vurgusunu sık sık dile getiriyor. Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum da kentsel dönüşümün, ‘terörle mücadele’ kadar hayati olduğuna dikkat çekiyor.
Türkiye’nin 2023 için dönüşümde güçlü hedefleri var. Buna göre, 2023’e kadar her yıl ülke çapında yıllık 300 bin konut dönüştürülmesi planlanıyor. Bu sayede acil dönüştürülmesi gereken 1.5 milyon konutun hızla yenilenmesi hedefleniyor.
KENTSE DÖNÜŞÜM KONUT KREDİSİ
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Halkbank, Türkiye Finans Katılım Bankası, Türk Ekonomi Bankası, Vakıfbank, Yapı Kredi Bankası, Denizbank, Türkiye İş Bankası, Garanti Bankası, Şekerbank, Akbank, Albaraka Türk, Kuveyt Türk, Ziraat Bankası, Finansbank ve İngbank arasında 6306 sayılı Kanun kapsamında konut ya da işyerini yenilemek ya da güçlendirmek isteyen malikler tarafından kullanılacak kredilerde faiz desteği sağlayan protokol de hayata geçirildi.
KENTSEL DÖNÜŞÜM HIZLANDIRILDI
Kentsel dönüşümde hızlandırıcı yeni adımlar atılıyor. Kendi binasını dönüştürmek isteyen vatandaş teminat yükünden kurtarıldı. Tek parselde toplam yapı inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen yapılarda parsel maliki kendi yapısını inşa ediyorsa yapı ruhsatı alma aşamasında maliyet bedelinin yüzde 10’una kadar teminat verilmesi mecburiyeti aranmayacak. Riskli ve rezerv yapı alanlarında kira yardımı süresi de 36 aydan 48 aya çıktı.
KENTSEL DÖNÜŞÜM EYLEM PLANI
Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, kent merkezlerinden tarihi alanlara, sanayi merkezlerinden kaçak yapı alanlarına kadar şehirlerin dönüşüm kapsamına giren tüm kapsamı için 12 Eylül 2019’da 3 temel ilke, 4 ana başlık ve 8 maddeden oluşan 5 yıllık ‘Kentsel Dönüşüm Eylem Planı’nı açıkladı. Plan çerçevesinde dönüşüm kentlerin kendi ‘anayasaları’ ile ilerleyecek.
Taşkın, heyelan ve sel riski taşıyan alanlardaki yapılar taşınacak. Tarihi kent merkezleri ve meydanlar, ihya ve sağlıklaştırma çalışmalarıyla yenilenecek, tarihi hüviyetlerine kavuşturulacak. Doğal alanlarda, yaylalarda, koy ve kıyılarda yapılaşmaya müsaade edilmeyecek, koruma amaçlı plan ve projeler tamamlanacak. Şehir merkezlerindeki köhneleşmiş, çöküntü alanı haline gelen sanayi bölgeleri dönüştürülecek.
6306 sayılı Kanun kapsamında sağlanan destekler
— Faiz Desteği: Kanun kapsamında gerçek veya tüzel kişilerin bankalardan kullanacağı kredilere Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenen oranlarda ‘Dönüşüm Projeleri Özel Hesabı’ndan karşılanmak üzere faiz desteği verilebilir. Kanun kapsamında bugüne kadar verilen faiz desteği toplam 136 milyon lirayı aştı.
— Kira Yardımı: Riskli yapılarda bulunan hak sahiplerine 3.3 milyar lira, riskli alanda bulunan hak sahiplerine 738 milyon lira olmak üzere toplamda 4.1 milyar lira tutarındaki kira yardımı, anılan kanun kapsamında Dönüşüm Projeleri Özel Hesabından karşılandı.
— Kamulaştırma: Türkiye genelinde 13 ilde kentsel dönüşüm kapsamında 795.4 milyon lira tutarında kamulaştırma yapıldı.
— Kentsel Dönüşüm Uygulama Projeleri: Türkiye genelinde Kentsel Dönüşüm Uygulama Projeleri kapsamında İlbank, TOKİ ve İdarelere toplamda 8.8 milyar lira aktarıldı.