‘Karanlık’ günler kapıda… Elektrik üretiminde önemli payı olan ithal kömürün fiyatı, rekor üstüne rekor kıran dolar nedeniyle zirveye çıktı. Seçim gündeminin ısındığı süreçte kur maliyeti tüketiciye yansıtılmayınca santraller üretimi kıstı. Sistem zincirleme etkiyle kilitlenince ‘Ya yüzde 40’ları aşan zam yapılacak. Ya da tüketimi dengelemek için bölgesel kesintiler devreye girecek’ değerlendirmeleri yapıldı.
ALİ YILDIRIM
Küresel piyasada kömür fiyatları dolar bazında artışa geçti. Türkiye’deki yüksek kur da çarpan etkisi yapınca ithal kömürle elektrik üreten santrallerin maliyetleri katlandı. Elektriğin santralden çıkış fiyatı 2019’da 266 kuruş seviyesindeyken bu ay 622 kuruşa ulaştı. Rakam dün ise 818 kuruşa kadar fırladı. İthal kömürdeki artış nedeniyle alımı durduran santraller ise ya üretimi kıstı ya da piyasadan çekildi. Üretim ihtiyacı karşılayamaz hale geldi.
BÖLGESEL KESİNTİLER ‘ARIZA’ DEĞİL TÜKETİMİ KISMA PLANI
Dikkat çeken tablo, elektrik üretiminin yüzde 20’sini kömürden karşılayan Türkiye’de yeni krizi tetikledi. Dolarda her gün yeni rekor da sorunun büyüyeceğini gösterdi. Gelinen noktada sistem çıkmaza girerken faturalara yüksek zam seçeneği denkleme dahil oldu. Belirli bölgelerde yaşanmaya başlanan saatlik elektrik kesintilerinin ardında üretimdeki kaybın olduğu savunuldu. Bu şekilde tüketimin kısılarak azalan üretime geçici çözüm arandığı dile getirildi.
Faturalar katlanacak
2019’da santralden 266 kuruşa çıkan elektrik kayıp kaçak, iletim gibi kalemlerin eklenmesiyle evlere 600 kuruştan satılıyordu. Santral fiyatı bu ay 622 kuruşa çıktı. Dün ise üreticideki fiyat 818 kuruşa kadar yükseldi. Bu seviyeyle vatandaşın faturası iki yıl öncesine göre en az iki kat fazla gelecek.
Elektriği kur çarptı sistem çöktü
Kömür fiyatlarında sert artış devam ediyor. Türkiye’de ise ithal ağırlıklı olan kömür sanayisini bir de kur vurdu. İthal kömürden üretim yapan elektrik santrallerinin de maliyetleri yüzde 100’ün üzerinde arttı. Geçen yıl 70 dolara alınan kömür bu yıl 200 dolara çıktı. Kur artışından dolayı gerçekleşen maliyetler karşısında ithal kömürden elektrik üretimi yapan santraller şalteri indirdi. Hem kur hem de ithalat faturası artınca santraller kapanmaya başladı.
Pandemiyle birlikte baş gösteren enerji krizi Türkiye’yi de kur baskısıyla birlikte markaj altına aldı. Özellikle kara elmas olarak bilinen kömür fiyatlarının artması hem vatandaşı hem de elektrik üretim santrallerini vurdu.
Kömür fiyatları rekor seviyelere imza atarken, kış ayının da gelmesiyle birlikte fiyat tahminleri sürekli yukarı doğru çıkıyor. Türkiye elektrik üretiminin büyük bir kısmını hala kömürden yaparken, bu üretim tamamen ithalata dayalı.
2020 yılında elektrik üretiminin yüzde 20,5’i ithal kömürle yapılırken, 2021 Ağustos döneminde ithal kömür kaynaklı üretim yüzde 16,9’a kadar düştü.
Ekim ayının ilk 15 günü itibarıyla ise bu oran yüzde 10,1 seviyesinde. 3 farklı döneme bakıldığın bu düşüşün kur kaynaklı olduğu görülüyor.
2020 yılında kur ortalaması 6.91 TL seviyesindeyken, 8.30 seviyelerine kadar çıktı. Dün bakıldığında ise yeniden rekor seviye olan 9.30 seviyeleri görüldü. Daha önce elinde stok olan elektrik üretim tesisleri eski kurdan alınan kömür stoklarının bitmesiyle birlikte çarkları yavaşlattı. Yüksek kurdan ithal kömür almak istemeyen üreticiler deyim yerindeyse şalterleri indirdi.
Böylece ithal kömürden elektrik üretimi en düşük seviyeye indi. Geçen yıla kadar ithal kömürü 60-70 dolar aralığından alan elektrik üreticisi bu yıl yaklaşık 180-200 dolar aralığından kömür ithal etmek zorunda kaldı. Bu fiyatlar son yılların en büyük krizi olarak değerlendirildi.
Öte yandan uzmanlar artan fiyatlar hakkında da yorumlarda bulundu. Son 1 ayda gübrenin yüzde 80 zamlandığını ifade eden uzmanlar ithal kömürün de son 1.5 ayda 2 bin 200 liradan 3 bin 200 liraya çıktığını anlattı. Geçen sene ithal kömür tonunun bin 400 lira olduğu görülürken, fiyat artışının yüzde 100’ün üzerinde olduğu kaydedildi.
Bu yüzden uzmanlar doğal gaz ve elektriğe yüzde 50 zam gelebileceğinin altını çizdi. Bu artışların enflasyona da yansıyacağını anlatan ekonomistler de TÜİK’e göre şu anda enflasyonun yüzde 19,58 olduğunu hatırlattı. İnşa ve inşa öncesi aşamalarda olan kömür termik santrali sayısı ve kapasitesine bakıldığında; Çin 238/260.017 MW, Endonezya 63/30.264 MW, Hindistan 51/55.113 MW, Vietnam 21/28.000 MW, Türkiye’nin ise 17/13.600 MW kapasiteli tesisi bulunuyor.