Ayasofya, Ayasofya olalı o kadar çok tartışmaya konu oldu ki! Önce katedralkilise, sonra cami, ardından müze ve en son yine cami olduğunda da birçok tartışmayı beraberinde getirdi. Ayasofya yeryüzünün en büyük, en eski mabetlerinden biri. Bugün ise tartışılan konu bizleri tarihin en tozlu sayfalarına geri götürüyor. “Ayasofya korunmalı, restore edilmeli ve kimse girmemeli” diyen İlber Ortaylı’dan asıl konunun, Ayasofya’nın aynı yaşlı bir insan gibi bünyesinin gösterdiği sorunların sürekli farklı uzmanların gözetiminde olması gerektiğini savunan Nezih Başgelen’e, “Uygarlık tarihi adına Fatih’in Ayasofya’ya yaklaşımı ve davranışına da mı bakmadı kimse? Her dinden insana açık olmalı kapılar” diyen Gürol Sözen’den ve her gün Ayasofya’ya onlarca turist götüren adını ise haklı gerekçelerle vermek istemeyen rehberin, “Bir ibadethaneye girmeden önce size, Müslüman mısınız, Hıristiyan mı, diye bir soru sorulmamalı. Burası laik bir ülke, kimseye dinini soramazsınız, anayasa da maddesi var” sözleri tarihin sayfalarında yerini alacak. Uzun sözün kısası Ayasofya sadece bizim değil ve Ayasofya, “kutsal bilgelik” anlamına geliyor.
‘NAMAZ KILACAKSAN SULTANAHMET CAMİSİ’NE DE GİDEBİLİRSİN?
İLBER ORTAYLI (Tarihçi, yazar)
Ayasofya’ya hiç kimse girmemeli. 1500 yıllık bu tarihi yapı bu gidişle çökecek. Neden mi? Altı boş, dehlizler var ve ciddi bir restorasyon gerekiyor. Belki sadece bu haliyle uzmanlar girebilir, muayyen günlerde din adamları girebilir ya da önemli kişilerle namaz kılınır. Böyle giderse ve bina ciddi bir hasar alırsa hatta taban çökerse ülkemiz ciddi bir mesuliyet altında kalabilir. Senede 2 milyon kişi ziyaret ediyor. 16. asırdan yani Mimar Sinan’dan bugüne statik olarak ciddi bir restorasyon yapılmadı. Mimar Sinan destekleri koyarak güçlendirdi zamanında o kadar. Müslümanı da ne Hıristiyanı da kimse kullanmamalı bu yapıyı. Namaz mı kılmak istiyorsun o zaman Sultanahmet Camisi’nde ya da Süleymaniye Camisi’nde kıl namazını. Mimar Sinan’ın ekol camileri dururken neden Ayasofya? Geç Roma devrinden 1500 yıllık çok hassas bir bina burası. Önceden yapılan restarosyonların temeli doğru ayarda değildir, üstüne titrenecek bir yer burası.
‘FATİH’İN AYASOFYA’YA YAKLAŞIMI VE DAVRANIŞINA DA MI BAKMADI KİMSE?
GÜROL SÖZEL (Sanat tarihçisi-ressam )
Haberinizi ya da sözünü ettiğiniz olguyu nasıl yanıtlamalıyım bilmiyorum. Öncem ve sonram için kuşkuluyum! Düşünüyorum da ben bu toprakların ev sahibi mi yoksa kiracısı mıyım? Üstelik kirasını bile ödemeyen. Aynadaki ben miyim, tanıyamıyorum kendimi! Sığınacağım limanı dönüp dolaşıp hep doğa ve geçmiş uygarlıklarda ararım, işin içinden sıyrılmak için.
Söyleyeceklerimi kaçıncı kez tekrar ediyorum bilmiyorum. İki örnek: Biri 13. yüzyıldan İzzeddin Keykavus, Selçuklu sultanı. Diyor ki: “Biz bu cihanı terk edip gittik/ Zahmet ve rahatını nakşedip gittik./Bundan sonra nöbet sizdedir./Biz kendi nöbetimizi tuttuk gittik.”
Diğeri Mevlana: “Gene gel gene./Ne olursan ol,/ister kâfir ol, ister ateşe tap, ister puta,/ister yüz kere tövbe etmiş ol,/ister yüz kere bozmuş ol tövbeni./Umutsuzluk kapısı değil bu kapı, nasılsan öyle gel…” Hadi, binlerce yıl öncesinden örnekler vermeyeyim de 700 yıl öncesindekilerden mi hiçbir şey öğrenemedik? Sahi, biz kendimizi nerede görmek istiyoruz? Hadi, günümüzün kaba gözlüğü ile örnekleyeyim; yazar kasa Ayasofya’ya hangi gözle bakıyoruz? Yeryüzündeki her uygarlık, hepimiz için ortak miras değil mi? Biz ve bizden sonraki çağlarda nasıl anılmak istiyoruz? 12 bin yıllık Anadolu coğrafyası; çok tanrılı ve tek tanrılı dönemlerin görkemli mirasını bize altın bir tepsi içinde bize bırakmışlarsa ayıp mı etmişler? İzzeddin Keykavus’un yüzlerce yıl önceden sözünü ettiği uygarlıkların nöbetini kim, kimler tutuyor bugün? Ya da Mevlana’nın deyişi de mi işe yaramıyor?” Uygarlık tarihi adına Fatih’in Ayasofya’ya yaklaşımı ve davranışına da mı bakmadı kimse? Çağımız yapay zekâyla uğraşadururken, bizlerin gümrük memuru gibi uygarlıkların turnike kapısında mı nöbet tutmamız makbul? Aslında, her biri onur kaynağımız olan Anadolu uygarlıklarında (üstelik, yalnızca Ayasofya ve mozaiklerinin yeryüzü coğrafyasında örneği yok iken) bilim ve sanat adına o denli çok araştıracak olgu ve üstelik bu topraklara ödenmemiş çok borcumuz varken, her gün kâbus ile uyanmak! Evet, kimden, kimlerden özür dilemeliyim bu görkemli coğrafya adına? Uzun sözün kısası, kutsallığın ve uygarlıkların zeytin ağacı gibi kültürel miras da özen ve bilgi ister,
‘NEREDE SİZİN KAİK ANLAYIŞINIZ’
REHBER
Ayasofya’nın cami bölümüne Müslüman olmayan kişiler alınmıyor. Bu, yanlış olmasın ama dünyada sadece Fas’ta uygulanan bir yöntem. Bir ibadethaneye girmeden önce size Müslüman mısınız, Hıristiyan mı diye bir soru sorulmamalı. Burası laik bir ülke, kimseye dinini soramazsınız, anayasada maddesi var. Ama Ayasofya’yı siyaseten kullandıkları için kim nasıl isterse öyle bir sistem uygulanıyor. Biz rehberler, içeride yüksek sesle Kuran okunduğu için zaten anlatım yapamıyoruz. Buraya giren turistler 25 Avro vererek buraya giriyor ama aslında hiçbir bilgiyi alamadan ve kubbeyi tam olarak göremeden buradan çıkıyorlar. Ayasofya’ya girdiğinizde ilk olarak görmeniz gereken yer kubbedir. Ama kubbeyi tam olarak görmek içinde aşağıdan yani bugün Müslüman olmayanların alınmadığı camiden bakmak gerekiyor.
Size yakın zamanda şahit olduğum bir olayı anlatayım. Yunan asıllı Alman bir turist, cami kısmına girmek istedi. Kapıda dini soruldu şaşkınlık içinde kaldı ve sonra şu cevabı verdi görevlilere: “Sizler bizim ülkemize geldiğinizde ve Köln Katedrali’ni (Dom) gezmek istediğinizde biz size dininizi soruyor muyuz? Burası Türkiye değil mi? Nerede sizin laik anlayışınız?” diye cevap verdi. Bizlerin yüzü kızardı.
Çok yakın zamanda turist bir grup ‘Burada neden tuvalet yok?’ diye sorguladı. Eksikler çok, yaptırımlar ise çağ dışı.
BİNA ONARILMALI!
Öte yandan, biz binaya deyim yerindeyse kelle koltukta giriyoruz. Bakın Ayasofya’nın sağ tarafında yer alan sütunların hepsi yamuk durur. En üst katına çıktığınızda ise binanın restorasyona ihtiyacı olduğunu açıkça görürsünüz. Zemin ise paramparça durumda. En son 6.5 büyüklüğünde olan depremde oradaydım ve hızlıca kapıları kapattılar kimseyi almadılar çünkü herkes binanın ciddi bir onarımdan geçmesi gerektiğini biliyor.
PAHALILIK…
Ayrıca, müze girişlerinin çok pahalı olması da turistleri etkilemeye başladı, gelen yabancılar bundan rahatsız ve bir daha gelmeyeceklerini söylüyorlar. Çünkü dünyanın en ünlü müzelerine bakın Türkiye şu an listenin en üst sırasını zorluyor.
‘FATİH’İN AYASOFYA’YA YAKLAŞIMI VE DAVRANIŞINA DA MI BAKMADI KİMSE?’
NEZİH BAŞGLEN (KÜLTÜREL VE DOĞA MİRAS İZLEME PLATFORMU YÖNETİCİSİ-ARKEOLOG)
Ayasofya, dünya mimarlık tarihinin en önemli yapılarından birisidir. Yapılış özellikleri açısından uzun bir süre “dünyada tek” (singulariter in mundo) olarak tanımlanmış görkemli bir anıt. Ayasofya tüm özellikleriyle “üstün evrensel değer taşıyan kültür varlıkları” açısından benzersiz bir örnek. Bu açıdan Unesco Dünya Mirası Listesi’ne alınması sırasında belirlenen kriterlere uyumu bundan sonra da dikkatlice korunmalı. Ayasofya’nın tüm özelliklerinin daha etkin bir şekilde korunabilmesi açısından yeni yönetim modelinin rasyonel bir çerçevede uygulanması daha da önem kazanmakta. Yeniden ziyarete açılan galeriler bölümündeki ortaçağ resim sanatının şaheseri ve Rönesans’ın habercisi sayılan Deesis mozaiği başta olmak üzere diğer sanatsal değerlerin çok yönlü korunması önemli.
Ayasofya’nın her türlü dış etkenlere karşı korunması, yapıyı bugüne kadar getiren taşıyıcı sistemlerinin güvenliği için içte ve dışta her yerinin 7/24 sürekli (yapı içinde, İstanbul Emniyet’inde, itfaiyede ve Ankara’da) izlenebileceği daha yetkin bir sistemin olması önemli. Ayasofya’nın aynı yaşlı bir insan gibi bünyesinin gösterdiği sorunların sürekli farklı uzmanların gözetiminde olması ve hassas bakımının sağlanması da hayati önemde. Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yapı ile ilgili alınan karar süreçlerinin şeffaf olması ve uygulamaların denetlenebilir olması ise her açıdan önem taşımakta.