Sessiz tehlike: Gizli deprem hasarları

İstanbul’da geçtiğimiz hafta meydana gelen 6,2’lik depremin ardın­dan milyonlarca İstanbullu­nun aklında yine aynı soruyu uyandırdı: “Oturduğumuz bina gerçekten sağlam mı?” Her ne kadar dışarıdan göz­le görülür bir zarar oluşma­sa da deprem sonrası bina­ların taşıyıcı sistemlerinde oluşabilecek mikro çatlak­lar ve iç hasarlar, uzun vade­de büyük riskler doğurabilir. Özellikle zemin etütleri ya­pılmadan, mühendislik hiz­metlerinden yoksun şekilde inşa edilen binalar, riski kat­lıyor. Uzmanlara göre dönü­şüm süreci sadece bireysel başvurularla değil, merkezi planlama ve denetimle des­teklenmeli.

Çünkü yalnızca birkaç binanın yenilenme­si yeterli değil; tüm mahal­leler, altyapılarıyla birlik­te dönüşmeli. Aksi takdirde, yeni yapılan sağlam bir bi­na, yandaki zayıf yapı yıkıl­dığında yine büyük bir tehdit altına girebilir. Bu noktada oturduğunuz apartman, si­te ya da dairenizin sağlam­lık durumunu kamu ya da ye­rel yönetimlere başvurarak risk tespiti yaptırabilirsi­niz. Şayet oturduğunuz bina test sonucunda riskli çıkar­sa ve kentsel dönüşüme gir­mesi kaçınılmazsa burada da devlet destekleri var.

Çev­re, Şehircilik ve İklim Deği­şikliği Bakanlığı tarafından, daha önce 700 bin TL olan hibe tutarı 875 bin TL’ye, yi­ne 700 bin TL olan kredi kul­lanımı ise 875 bin TL’ye çı­kartıldı. Taşınma desteği ise 100 bin TL’den 125 bin TL’ye yükseltildi. Böylece İstan­bul’daki bir evin dönüşümü için vatandaşlara sunulan destek tutarı, nakliye ile top­lam 1 milyon 875 bin TL’ye yükseldi. Evine risk tespiti yaptırmak isteyenle­rin nerelere başvura­bileceğini, hangi iş­lemlerden geçeceği ve destek tutarlarını si­zin için araştırdık.

“Bazıları deprem olmasa da yıkılıyor”

Kentsel Dönüşüm Uzmanı Mimar Dr. Nihat Şen, deprem olmadan bile binaların yıkıldığını ya da hasar aldığının görüldüğüne işaret ederek, “Geçtiğimiz günlerde bir bina deprem olmadan yıkıldı; bu da durumu ciddiyetle ele almamız gerektiğini gösteriyor. Bu depremler, binalarda görülemeyen hasarları daha tehlikeli hale getirebilir. Sürekli olarak küçük depremler oluyor ve bu küçük sarsıntılar binalarda hasar oluşturmuş olabilir. Bugünkü 6.2’lik deprem de mevcut hasarları artırmış olabilir. Deprem olası bir doğal afet. Bu nedenle, binalarımızı güvenli hale getirmek için bir an önce harekete geçmeliyiz. Kentsel dönüşüm çalışmalarına hız vermek gerekiyor. Devletin çabalarının yanı sıra, tüm paydaşların iş birliği içinde hareket etmesi gerekir” diye konuştu.

Deprem öncesi ve sonrası, İstanbul’daki riskli binaların sayısının oldukça fazla olduğunu dile getiren Şen, “1.5 milyon konutun 700 bininin dönüştürülmesi gerektiğini düşünüyorum. Acilen bu binaların güçlendirilmesi veya yenilenmesi gerekiyor” çağrısı yaptı. Kentsel dönüşüm süreçlerinde vatandaşların, kendi haklarını bilmesi gerektiğinin altını çizen Nihat Şen, devletin, kentsel dönüşümde vatandaşlara çeşitli imkanlar sunduğunu, bunların başında toplam 1.8 milyon TL’ye yükseltilen dönüşüm desteğine dikkat çekti.

Risk tespitinde iki seçenek var

1-Yaklaşık 1,5 milyon riskli konut bulunduğu İstanbul’da Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ekipleri, hasar tespit çalışmalarını yoğun şekilde sürdürürken, vatandaşlar da risk tespiti yaptırabilir. Bir site, apartman ya da müstakil bir konutta oturuyorsanız, evinizin risk tespiti için önünüzde iki seçenek var.

2-Bina risk tespitinin ilki, bilgi amaçlı hızlı taramalar. Söz konusu testleri belediyeler, üniversiteler ve mühendislikle ilgili sivil toplum kuruluşları gerçekleştiriyor.

3-Bu testlerde karot alınmıyor ancak, çatlaklar, binanın yaşı, malzeme kalitesi gibi risk derecesi ortaya konuluyor.

4-İstanbul Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere çoğu belediye bu hizmeti ücretsiz sağlarken, binanın riskli çıkması durumunda kat sahiplerine dönüşüm ya da güçlendirme öneriliyor.

5-Bir diğeri Çevre, Şehircilik ve İklim değişikliği Bakanlığı’nın lisans verdiği kuruluşlarca yapılan binaların risk tespitleri. Ancak bu seçenekte binanın riskli çıkması halinde 6306 sayılı yasa devreye girerek, 90 gün içinde binanın boşaltılması ve yıkıma giden süreç işliyor.

6-Bu kapsamda, lisans verilen özel firma ya da yetkili kamu kurumların listesine, csb. gov. tr adresinden ulaşmak mümkün. Site ya da apartmanda bir kişinin bile başvurması yeterli.

7-Kat maliklerinin masrafları üstlendiği riski yapı tespiti için öncelikle binadan karot örneği alınıyor, gerekirse zemin etüdü yapılıyor. Daire başına maliyet ortalama 3 bin liradan başlıyor.

8-Binanın riskli çıkması durumunda sonuç lisanslı kuruluşça idareye ve tapu müdürlüğüne bildirilerek, e-Devlet üzerinden bildirim yapılıyor ve yıkım kararı binada 15 gün asılı kalarak, dönüşüm süreci başlatılmış oluyor.

İstanbul’da 8 bin TL kira desteği veriliyor

Kentsel dönüşümde kira desteği de sağlanıyor. İllere göre değişen kira yardımı kat malikleri için İstanbul’da 8 bin lira, Ankara, Antalya, Bursa ve İzmir’de 6 bin 500 lira, diğer büyükşehirlerde 5 bin 500 lira, büyükşehir olmayan diğer illerde 4 bin 500 lira tutarında. Kat sahiplerine kira desteği 18 aya kadar sürüyor. Kiracılar için kentsel dönüşüm kira yardımı tek seferlik veriliyor. İstanbul için 16 bin TL, Ankara, Bursa, Antalya ve İzmir için 13 bin TL, diğer büyük şehirlerde 11 bin TL, diğer illerde 9 bin TL. Yani kiracılar için iki aylık kira tek seferde bir kere ödeniyor.

Adım adım ‘Yarısı Bizden’ kampanyası

Binada risk tespitiyle yıkım gerçekleştiğinde dönüşüm süreci de başlıyor. Kat sahipleri binanın yıkılıp yeniden yapımı için müteahhit seçiyor ve inşaat sürecini başlatıyor. Böylelikle finansal destekler de devreye giriyor.

Evini dönüştürmek isteyen vatandaşlara hibe, kredi ve taşınma yardımını kapsayan destek ödemeleri yapılıyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, bu kapsamda İstanbul’da ‘Yarısı Bizden’ kampanyası var. Kampanya kapsamında, her bir bağımsız bölüm için 875 bin TL hibe, 875 bin TL kredi sağlanıyor. Taşınma desteği de 125 bin TL. Böylelikle toplamda 1 milyon 875 bin TL destek veriliyor. İş yerleri için de 437 bin 500 TL hibe, 437 bin 500 TL kredi, 125 bin TL’de nakliye desteği var. Toplam da 1 milyon TL destek söz konusu. İstanbul’un 39 ilçesindeki tüm riskli yapı sahipleri kampanyadan yararlanabiliyor. Kredi ödemeleri, yapı ruhsatının alınmasından 2 yıl sonra başlıyor. İlk yıl herhangi bir faiz uygulanmıyor, sonraki yıllarda güncellemeler yalnızca TÜFE oranının yarısı kadar yapılıyor. Kampanyaya e-devlet üzerinden başvuru yapılabiliyor. Bakanlık verilerine göre, İstanbul’da 21 bin ev ve iş yerinin Yarısı Bizden ile inşası sürüyor. 41 bin konut için de proje süreci devam ediyor.