Tsunami, okyanuslarda veya büyük su kütlelerinde meydana gelen dev dalgalardır. Japonca kökenli bir kelime olan “tsunami”, “liman dalgası” anlamına gelir.
Genellikle deniz tabanında gerçekleşen büyük ölçekli hareketler sonucunda oluşur ve kıyılara ulaşarak büyük yıkımlara neden olabilir.
TSUNAMİ NASIL OLUR?
Tsunamiler, suyun büyük bir kuvvetle yer değiştirmesi sonucunda meydana gelir. Bu yer değiştirme, genellikle şu olaylardan biri nedeniyle gerçekleşir:
Depremler: Okyanus tabanında meydana gelen büyük depremler, deniz tabanının aniden yükselmesine veya çökmesine neden olabilir. Bu hareket suyu yukarı iter ve dev dalgalar oluşturur.
Volkanik Patlamalar: Deniz altındaki veya kıyıya yakın volkanların patlaması, suyun ani bir şekilde yer değiştirmesine yol açabilir.
Heyelanlar: Büyük kara kütlelerinin denize kayması veya deniz tabanında gerçekleşen toprak kaymaları, suyu ileri iterek tsunami dalgalarına sebep olabilir.
Göktaşı Çarpmaları: Büyük bir göktaşının okyanusa çarpması, suyun devasa dalgalar oluşturacak şekilde hareket etmesine neden olabilir.
TSUNAMİ NEDEN OLUR?
Tsunaminin temel nedeni, su kütlelerini büyük ölçekli hareket ettiren doğal olaylardır. En yaygın sebep tektonik depremlerdir. Büyük okyanus tabanı faylarında meydana gelen kırılmalar, suyun yukarı itilmesine neden olur. Bu itme, dalgaların kıyıya doğru hızlanmasına ve yükselmesine yol açar. Tsunaminin nedenleri şunlardır:
Tektonik hareketler: Levha sınırlarında meydana gelen büyük depremler, suyun yer değiştirmesine sebep olur.
Volkanik olaylar: Deniz altı volkanlarının patlamaları, suyun büyük dalgalar halinde kıyıya ilerlemesine neden olabilir.
Kıyıya yakın heyelanlar: Toprak kaymaları veya büyük buz kütlelerinin okyanusa düşmesi tsunami yaratabilir.
Atmosferik nedenler: Bazı büyük kasırga ve fırtınalar, “meteotsunami” adı verilen dev dalgalar oluşturabilir.
TSUNAMİNİN ÖZELLİKLERİ
Tsunamiler, diğer deniz dalgalarından farklı özelliklere sahiptir:
Hız: Açık denizde saatte 800 km’ye kadar çıkabilir, ancak sığ sulara yaklaştıkça hızı azalır.
Dalgaboyu: Açık denizde birkaç kilometreye ulaşabilir, ancak kıyıya yaklaştığında yükselerek büyük yıkımlara yol açar.
Etkisi: Genellikle birkaç saat sürebilir ve dalgalar peş peşe kıyıya ulaşarak büyük hasarlar bırakabilir.
TSUNAMİDEN KORUNMA YOLLARI
Tsunamiye karşı önlem almak, can ve mal kaybını en aza indirebilir:
Erken uyarı sistemleri kullanmak: Deprem sonrası tsunami uyarılarını takip etmek hayati öneme sahiptir.
Kıyıdan uzak güvenli alanlara gitmek: Tsunami dalgaları genellikle kıyıya vurduğunda en tehlikeli hale gelir.
Yüksek yerlere çıkmak: Eğer bir tsunami uyarısı yapıldıysa, mümkün olan en yüksek noktalara ulaşmak gerekir.
Resifler ve dalgakıranlar oluşturmak: Bazı kıyı bölgelerinde doğal ve yapay dalga engelleyicileri inşa edilerek tsunaminin etkisi azaltılabilir.